Asosiy tu sh u n c h a la r: bir tekis temperatsiyalangan soz hosila pog'onalar

M u ra kka b   m etr

 

ikkita  va  undan  ortiq  oddiy  taktlarni  birlashtirish 

natijasida hosil b o ia d i.

M urakkab  taktdagi  kuchli  hissaiarning  soni  uni  tashkil  etuvchi  oddiy  metrlar 

sonidan  kelib  chiqadi.  Masalan: 

274+2/4+2/4=6/4  -   bu  degani,  oltita  chorakdan 

iborat taktda uchta aktsentli  hissa mavjud.  Bilamizki,  to iiq  takt faqat kuchli  hissadan 

boshlanadi.  Shunday  ekan,  keltirilgan  misoldagi  aktsentli  hissalardan  birinchisi  eng 

kuchli  hissadir.  Qolgan  ikkitasi  unga nisbatan  sal  kuchsizroq  b o ia d i.  Shuning uchun 

ular 

nisbatan ku c h li hissalar

 deb  ataladi.

Murakkab  metrlar  uch  xilda  b o iad i; 

bir  turdagi  murakkab  metrlar,  aralash

 

metrlar

 va 

o ‘zgaruvchan metrlar.

B ir  tu rd a g i  m u ra k k a b   m e trla r,  o ‘z  navbatida,  ikki  hissali  va  uch  hissali 

m etrlarga ajraladi.

M u ra kka b   ik ki hissali  metrlar

  oddiy  ikki  hissali  metrlar  qo'shilishi  natijasida 

hosil  b o ia d i.  Ulardan to ‘rt  hissali  metr  (2ta  hissa+2ta  hissa)  ko‘p  q o ilan ilad i -  4/4,

26

4/2, 4/8. 

4/4  o ic h o v i  C   belgi bilan ham belgilanishi  ham mumkin.

4/2-2/2+ 2/2 

4/4=2/4+2/4 

4/8=2/8+2/8

25

---

M u ra kk a b  u ch   hissali metrlar

 odd,y   uch  hissah  metrlar q o ‘shihshi  natijasida 

hosil  bo'ladi.  Ulardan  olti  hissali  (3+3)  va  to'qqiz  hissali  (3+3+3)metrlar  keng 

tarqalgan  :  6/4,  6/8;  9/4,  9/8.

f J   J  J  J  J  J 

m

6/4-3/4+3/4. 

6/8=3/8+3/8

A ralash   m e tr la r   ikki  va  uch  hissali metrlar q o ‘shilishi natijasida  hosil  b o ia d i. 

Ulardan  besh hissali metrlar  (3+2 yoki 2+3) ko‘proq uchrab turadi:

28 

5/4=2/4+3/4;  5/8-2/8+3/8 

5/4-3/4+2/4;  5/8=3/8+2/8

T-J  J  J  J  J 

f  J  J  J  J J

^ r f T ~ 2  

r u  

r j - j

Yctti  hissali  metrlar (2+2+3;  2+3+2; 3+2+2)  kamdan kam uchraydi.

29

0   z b e k x a lq  qo  sh ig 'i "B ilag u z u k ''

Soybo-.yl  . 

d«  - 

(yo) 

.  g,

0 ‘zg aru v ch an   m e tr musiqa asari  davomida o ‘zgarib turadigan metrga 

aytiladi.  0-zgaruvchan metr tekis va notckis almashinadilar.  Tekis. y a ’ni vaqti-vaqti 

bilan  almashinadigan mctrning o ‘lchovlari kalit yonida ketma-ket joylashgan ikkita 

kasr.raqam biian ifodalanadi.

30 

Latish 

xalq  qo'shig'i

r  

J  J   J  

J   r

------------  

_ 

___

----

Notekis  almashinadigan  metrning  c ‘lchovlari  har  bir  o ‘zgarish  yuz  berganda 

takt boshida qo‘yiladi.

---

Z e   - b o -  

n in g  

-  

nl 

l e  

-  

lu r

lO‘ - t i  

3U t-tO 

•

Murakkab  taktda  cho'zim larning  guruhlanishida  uni  tashkil  qiladigan  oddiy 

o ic h o v la r  alohida  guruh  b o iib ,  bir  biridan  ravshan  ayrilishi  zarur.  Oddiy  o ich o v li 

guruhchalarda,  yuqorida  aytilgandek,  mayda  cho‘zimlarni  guruhlash  qoidalariga 

rioya qilish lozim.

4-§.  R itm .  S inkopa.  C ho‘zim la rn in g  erkin  rav ish d a  b o iin is h i

-  

bu  metr asosida uyushtirilgan tovush  cho‘zim larining  izchilligi.

«Ritm»  so ‘zi  tartibga  solingan,  to ‘g ‘ri  uyushtirilgan  harakatni  bildiradi. 

Bunday  harakatnining  tashkillashtirish  vositasi  sifatida  metrik  aktsentlari  xizmat 

qiladi. 

Demak,  metr  ritmning  asosidir;  Masalan:  quyida  21-  m isolda  keltirilgan 

kuyning  ritm,  metr  va  metrik  aktsentlarining  o ‘zaro  ta ’siri  quyidagicha  sxematik 

tasvlrda ko'rsatilgan: