Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi andijon davlat universiteti

Muvofiqlik  tamoyili.
  Ilmiy  bilishning  mazkur  sohasidagi  bilimlarni  yangi 
tamoyillar (g‘oyalar, konsepsiyalar, nazariyalar) asosida tizimga solish bu sohadagi 
«eski» bilimni ushbu tizimning unsuri sifatida (xususiy hodisa, eng so‘nggi hodisa 
sifatida va sh.k.) o‘z ichiga olishi lozim. Masalan, relyativistik mexanika jismlar past 
tezlikda harakatlanganida Nyutonning klassik mexanikasiga o‘tadi.  
Ilmiy bilish metodologiyasida muvofiqlik tamoyilining shakllanishi odatda N. Bor 
nomi  bilan  bog‘lanadi.  Vaholanki,  muvofiqlik  tamoyili  g‘oyalari  turli  shakllarda 
undan oldin ham ilgari surilgan. Adabiyotlarda, jumladan, shunday deb ko‘rsatiladi: 
«Nils  Bor  1913  yilda  mashhur  «muvofiqlik  tamoyili»ni  ta’riflab  berdi.  Mazkur 
tamoyil  nurlanishning  klassik  nazariyasi  bilan  kvant  nazariyasi  o‘rtasida  qonuniy 
munosabat  o‘rnatdi.  U  atom  nazariyasining  rivojlanishida  shu  qadar  muhim  rol 
o‘ynadiki, A. Zommerfeld N. Borning «muvofiqlik tamoyili»ni «sehrli tayoqcha» 
deb ta’rifladi»
156
. Ammo o‘tgan asrga nazar tashlaydigan bo‘lsak, shunga o‘xshash 
g‘oyalarni  Butlerovda  ham  uchratishimiz  mumkin.  U,  jumladan,  shunday  deb 
yozadi:  «Kimyoviy  energiya  va  atomlar  harakatining  tabiatini  tushunib  yetsak, 
mexanika qonunlari bu yerda ham amal qila boshlasa, kimyoviy tuzilish haqidagi 
ta’limot  kimyoning  eski  nazariyalari  singari  o‘z  ahamiyatini  yo‘qotadi.  Ammo  u 
faqat  yo‘qolish  uchun  emas,  balki  o‘zgargan  shaklda  yangi,  yanada  keng 
qarashlardan o‘rin olish uchun o‘z ahamiyatini yo‘qotadi»
157
.  
Mazkur  tamoyil  aksariyat  hollarda  ilmiy  va  noilmiy  bilimni  farqlashga 
ko‘maklashadi.