O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

Banklar direktorlar kengashida o

‘

z 

vakillari orqali 

Monitoring va 

nazorat 

funksiyalarini 

amalga oshiradi

  

Qimmatli qog

‘

ozlar 

emissiyasini tashkil 

qiladi

 

Ishonchnoma 

asosida aksiyalarni 

boshqaradi

  

---

 

36 

- xorijiy investorlarning faol ishtiroki.  

Korporativ  boshqaruvning  german  modelida  direktorlar 

kengashi ikki palatali, ya’ni mustaqil direktorlardan tashkil topgan 

kuzatuv  kengashi  va  menejerlardan  iborat  ijroiya  organi.  Ular 

o‘rtasida  funksiyalar,  vakolatlar,  javobgarlik  aniq  taqsimlangan 

holda  belgilab  qo‘yilgan.  Kuzatuv  funksiyasi  qaror  qabul  qilish 

funksiyasidan ajratilgan. 

Ikki palatali direktorlar kengashining amal qilishi autsayderlar 

manfaatlarini  himoya  qilishni  kafolatlamaydi,  shunga  ko‘ra 

ko‘pincha  kengash  nazoratni  amalga  oshiruvchi  emas,  balki 

maslahatchi funksiyasini bajaruvchi boshqaruv raisi yonidagi organ 

sifatida ko‘zga tashlanadi.  

Germaniyada 

direktorlar 

kengashining 

bosh 

maqsadi 

aksiyadorlarning  alohida  guruhlari  manfaatlarini  himoya  qilish 

emas,  balki  umumiy  holda  korporatsiya  raqobatbardoshligini 

oshirish hisoblanadi. 

Kengash tuzilmasi va son tarkibi korporatsiya ustavida emas, 

balki  qonunchilik  asosida  belgilab  qo‘yilgan.  Unga  ko‘ra  kuzatuv 

kengashi  a’zolari  soni  20  kishi  bo‘lishi  kerak  va  uning  son  tarkibi 

o‘zgarishiga  yo‘l  qo‘yilmaydi.  Bank  vakillari  uning  a’zolari  bo‘lishi 

mumkin.  

Aksiyadorlar soni 500 tadan kam bo‘lgan, faoliyat ko‘lami yirik 

bo‘lmagan  korporatsiyalarda  yalpi  kuzatuv  kengashi  aksiyadorlar 

tomonidan  saylanadi.  Aksiyadorlar  soni  500  tadan  2000  tagacha 

bo‘lgan o‘rta tipdagi korporatsiyalarda kuzatuv kengashi tarkibining 

uchdan  bir  qismi,  2000  dan  ortiq  aksiyadorlarga  ega  yirik 

korporatsiyalarda  esa  yarmi  (20  tadan  o‘ntasi)ni  aksiyadorlar 

saylaydi. Kengashning qolgan a’zolari mehnat jamoasi tarkibidan va 

kasaba  uyushmalari  tashkilotlaridan  saylanadi.  Ya’ni  “kuzatuv 

kengashi  a’zolarining  yarmi  ishchi-xodimlardan  shakllantiriladi”

15

 

va  bunday  yondashuv  manfaatlar  muvozanatiga  erishish  imkonini 

beradi. 

Kuzatuv  kengashi  ijroiya  kengashi  a’zolarini  besh  yillik 

muddatga  tayinlaydi,  lekin  shartnoma  muddatidan  oldin  bekor 

qilinishi  mumkin.  Ijroiya  organi  bevosita  korporatsiya  faoliyatiga 

javobgar  sifatida  umumiy  nazoratni  amalga  oshiradi,  korporatsiya 

hisobotlarini,  katta  miqdordagi  kapital  qo‘yilmalarini,  strategik 

qarorlarni,  aktivlarni  sotib  olish  yoki  qo‘shib  olish  amaliyotlarini 

tasdiqlaydi. Bunday qarorlar qabul qilish qonunga asosan tartibga 

solinadi. O‘z navbatida ijroiya kengashi (boshqaruv) menejerlardan 

tashkil topadi va kuzatuv kengashi oldida hisobdor hisoblanadi. 

                                                           

15

 Bob  Tricker.  Corporate  governance:  principles,  policies  and  practices.  –  UK.:  Oxford  university  press, 

2012. – P. 157. 

---

 

37 

German modelida quyidagi  masalalar aksiyadorlar tomonidan 

ma’qullanishi talab etiladi:  

- sof foydani taqsimlash; 

- katta miqdordagi xarajatlar to‘g‘risidagi qarorlar; 

- ustavga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish; 

- menejerlarni rag‘batlantirishning yuqori chegarasini oshirish; 

- birlashishlar, qayta tashkil etishlar va boshqalar. 

German  modeli  insayderlar,  kompaniya  menejerlarining 

samarali  nazorati,  yuqori  barqarorlikka  ega  ichki  va  tashqi 

munosabatlar,  bankrotlik  riski  nisbatan  pastligi,  turli  xil  nizolar 

yuzaga  kelish  ehtimoli  pastligi  bilan  ham  tavsiflanadi.  Shuning 

uchun  kompaniyalarni  uzoq  muddatli  rivojlantirish  masalalariga 

ustuvor  darajada  e’tibor  qaratiladi.  Yana  bir  xususiyat  bu 

mutaxassislar, xususan menejerlar bilim va malakasiga juda yuqori 

darajada talablar qo‘yilganligidir.