Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

3. 
Qadimgi dunyoda inson va tabiat. 
Ekologik tushkunliklar.  Inson 
tabiatning mahsuli. 
U
 o ‘zini o ‘rab turgan tabiiy muhitsiz yashashi mum- 
kin emas. Neolit inqilobi davridan boshlab inson o ‘zining yashashi uchun 
asosiy  vositalami  mustaqil  topishga  o‘rgandi.  0 ‘simlik  va  hayvonlami 
madaniylashtirish,  o ‘zi  qayta ishlagan mahsulotlami  yashash  vositalari- 
ning  zaruriy  to‘plamiga  aylantirishni  tizimli  amalga  oshirishga  erishdi. 
Bu insonning mustaqil yashashi uchun buyuk ne’mat edi.  Bunga mezolit 
so‘nggida odamni yashashining asosi bo‘lgan hay vonot dunyosini qirilib 
ketishi natijasida yuz bergan birinchi global  ekologik tushkunlik majbur 
qildi. Bu tushkunlik ko‘pgina ibtidoiy jamoalami ochlikdan o‘lish xavfini 
keltirib chiqardi. Bu ekologik tushkunlikning sababi tabiiy muzliklaming 
tez chekinishi va u bilan birga, yirik hayvonlar (mamontlar, bug‘u, bizon- 
lar)ning shimolga ko‘chishidir. Odamlar o ‘q-yoyni qo‘llab, yirik hayvon- 
larni tez qirib yubordilar.
85

---

R.  RAJABOV
N eolit davrida odam lar donli ekinlam i o ‘stirishni o ‘rganib, b a’zi hay- 
vonlam i m adaniylashtirib, yashash uchun m ustaqil m anbalar bilan o ‘zla- 
rini  ta’minladilar.  Dehqonchilik  inson bilan tabiat o ‘rtasida yangi  muno- 
sabatlam i  yuzaga  keltirdi.  D ehqonchilikka  o ‘tish  natijasida  o ‘tm ishdagi 
jam iyatdan  sifat  jihati  bilan  farq  qiladigan  jam iyatning  yangi  qiyofasi 
k ash f etildi.  Shu  vaqtdan  tabiat  va  insoniyat jam iyati  o ‘rtasidagi  m o ‘rt 
uyg‘unlikning buzilish belgilari tez-tez k o ‘rina boshladi.
Ikkinchi  ekologik  tushkunlik  neolit  so‘nggida  yuz  berdi.  Bu  vaqtga 
kelib  o ‘sib  borayotgan  aholi  ibtidoiy  dehqonchilik  va  chorvachilik  yor- 
dami  bilan  oziq-ovqatga  boMgan  ehtiyojini  qondira  olmas  edi.  Bu tush- 
kunlikdan  chiqish yirik  daryo  vodiylari  (Nil,  Dajla,  Hind,  Am udaryo)da 
sug‘orish tizim larini  shakllantirish bilan hal  qilindi.
Mil.  avv.  1V-I11  m ing  yilliklarda  bu  hududlarda  qadim gi  sivilizatsi­
yaning  m arkazlari  paydo  boMdi.  Lekin tez orada sug‘orilagan yerlam ing 
sho‘rlanishi,  hosildorlikning  pasayishi  natijasida  ekologik  tushkunlik 
xavfi paydo boMdi.  Insoniyat jam iyati bu tushkunlikdan yana qutilish im- 
koniyatini topdi. Temir qurollardan foydalanish, q o ‘riq yerlam i o ‘zlashti- 
rish,  dehqonchilik,  chorvachilik,  hunarm andchilik va qurilishni  rivojlan- 
tirishni  am alga  oshirib,  insoniyat tem ir davrida  ekologik  xavfni  bartaraf 
etdi.
Sivilizatsiyalar  tarixi  -   bu  ekologik  uyg‘unlikning  davriy  buzilishi, 
tarixiy  spiralning  navbatdagi  aylanishida  uni  qayta  tiklash  orqali  yangi 
texnologik tizim lam i yaratish demakdir.