Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

4. 
Sivilizatsiya  piramidasining yuqori qavati -  
insonning m a’na- 
viy  dunyosi,  ijtimoiy  ongining  tuzilishi.  Bu,  eng  aw alo,  insoniyatning 
bilim  sohasi,  qaysiki, vaqt o‘tishi bilan jamiyat va insonni o‘z taraqqiyo- 
tining  qonuniyatlarini  o‘rganadigan,  boshda  sof empirik,  keyin  esa abs-
21

---

R.  RAJABOV
trakt vaqt  o ‘tishi  bilan tartibga  solingan  bilim  bu -  fan  edi.  Ijtimoiy  ong 
qachon  odam   (alohida  individ  em as,  individlar  to ‘plam i  sifatida)  o‘zini 
o ‘rab  turgan  borliqdan  ajrata  olgan  paytdan,  o ‘zining  o ‘m ini  biiishi  va 
bu bilim lam i o ‘z-o‘zini saqlab qolish va rivojlanishi  uchun m aqsadli foy­
dalana  olishidan  boshianadi.  A sta-sekin  ijtimoiy,  tabiiy  va  texnik  fanlar 
paydo bo‘lib,  boyib bora boshladi.  Ijtimoiy zakovatning qudratli to ‘lqini, 
uning  yadrosi-ilm iy  bilim   insonning  o ‘z-o‘zini  rivojlanishi, jam iyatning 
dinam ik taraqqiyoti va uning tarixiy spiral aylanishlari bo ‘yichaharakati- 
ga birinchi m anba sifatida chiqdi.
A gar o ‘ng  yarim   sham ing  faoliyatini  to ‘plangan natijasi  fan  b o ‘lsa, 
m adaniyat  chap  yarim   sham ing  faoliyati  m evasi,  atro f  dunyoni  aniq 
obrazli  hissiy  qabul  qilishdir.  U  o 'z in i  estetik  baholash,  g o ‘zallik  va 
xunuklikni  qabul  qilish,  tabiatning  m ukam m alligi  va  insonning  g o ‘zal- 
ligini  tushunishdir.  San’atning turli  xil  turlari  (tasviriy  san’at,  haykalta- 
roshlik, m e’m orchilik,  m usiqa,  vokal, xoreografiya,  teatr,  adabiyot,  om ­
maviy  axborot  vositalari  va  kitob  bosish)  m adaniyatga  kiradi.  U lardan 
bir  nechtasi  (qoyatosh  tasvirlari,  raqs,  q o ‘shiq  aytish)  paleolit  davrida 
paydo  b o ‘ldi.  X X   asrda esa faqat  kino,  video  san ’ati  paydo  b o ‘ldi.  M a­
daniyatning  boyligi v a turli  xilligi  insonni  o ‘rab turgan dunyoning keng 
qam rovli  qabul  qilishga,  uni  sam arali  transform atsiya  qilishga  yordam  
beradi.
Har  bir jam iyat  uchun  axloq  normalari  doim o  muhim  orin  tutib  kel­
gan.  Ularsiz jam iyat yashay  olmaydi.  M a’naviy at sohasiga axloq norm a­
lari  to ‘plami,  har  bir  kishining yurish-turishini  yetuk  baholash,  uni  bos­
hqa oila a ’zolari  va  ijtimoiy  guruhlar  bilan  o ‘zaro  m unosabatlari  kiradi. 
Axloq normalari har bir kishining yurish-turishida nim a yaxshi, nima yo- 
mon  degan  m ezonlam i  beradi.  Bu  yurish-turish  qoidalari  oilaviy,  milliy 
an ’analar, diniy qonunlar, davlat uchun m uhim  b o ig a n  huquq norm alari- 
da singdirilib, m ustahkam lanadi.
Nihoyat, kishilik jam iyatining siyosiy partiyalar, davlat,  ularning fao­
liyatini m aqsadlari  m ajm uasi  bo‘lgan m afkura ham  ijtimoiy  ong,  m a’na­
viy  dunyo  tarkibiga  kiradi.  M afkura  diniy  shaklda  ham  m avjud  b o ‘ladi, 
lekin uning sohasi m afkura bilan cheklanm aydi.
U  yoki  bu  sivilizatsiyaning  m a’naviy  hayotining  barcha  sohalari 
o ‘zaro  aloqada,  bir-biri  bilan  yaqindan  b o g ia n g a n   ijtimoiy  ongning  ha- 
yotbaxsh  harakatida  m a’lum  bir  bosqichni  ifodalaydi.  0 ‘tish  davrlarida 
m a’naviy  soha  tubdan  «tozalanadi».  Eskirib  qolgan  ilmiy  paradigm alar