Mavzu-11. Makroiqtisodiy prognozlash modellari reja

11.5. Tarmoqlararo dinamik balans modeli  

Tarmoqlararo  balans  modellari  iqtisodiyotni  va  uning  tarmoqlarini  prognozlash 

aloqalarini  ta’minlash,  ularni  miqdoriy  bog‘liqligini  ta’minlash,  iqtisodiy  tahlil  qilish  va 

shular  asosida  prognozlashtirish  hamda  rejalashtirish  uchun  asosiy  vositalardan  bо‘lib 

hisoblanadi. 

 

Tarmoqlararo balans ishlab chiqarishni va barcha tarmoqlar hamda mahsulotlarning 

aniq belgilangan turlarini prognozlashda, rejalashtirishda investitsiyalarni, asosiy fondlar va 

ishlab  chiqarish  quvvatlarini  kengaytirilgan  takror  ishlab  chiqarishni  tahlil  qilish  mehnat 

miqdorini  rejalashtirishda,  ishlab  chiqarishni  hududlar  bо‘yicha  tashkil  qilishda  keng 

qо‘llanilmoqda. 

 

Tarmoqlararo  balanslar  modelining  amalda  keng  qо‘llanilishi  makroiqtisodiy  tahlil 

yanada ilmiy asosli о‘tkazilishi, prognozlarni ilmiyligini va real rejalashtirishni ta’minlaydi. 

 

Tarmoqlararo  balans  kengaytirilgan  takroriy  ishlab  chiqarishning  о‘zaro  aloqalar 

tizimi va proporsiyalarini о‘rganishda, tahlil qilishda, prognozlashda eng ixcham, amalda 

keng  qо‘llash  mumkin  bо‘lgan  vositalardan,  mexanizmlardan  biri  hisoblanadi.  Ushbu 

---

 

 

balans  yordamida  makroiqtisodiy  kо‘rsatkichlardan  hisoblangan    yalpi  ichki  mahsulot 

pirovard ya’ni yakuniy mahsulot va milliy daromad tuzilishini, mahsulotlarni takror ishlab 

chiqarish  fondlari  о‘rtasida  taqsimlanish  strukturasini  va  ijtimoiy  ishlab  chiqarish 

xarajatlarini  tuzilishini  har  tomonlama  tahlil  qilish  va  tegishli  xulosalar  asosda  samarali 

boshqaruv yechimini qabul qilish mumkin. 

 

Tarmoqlararo balansning oddiy kо‘rinishi statistik model asosida ifodalanib, ma’lum 

davrdagi  resurslar  va  ehtiyojlarning  miqdoriy  jihatdan  о‘zaro  moslashishini  ta’minlaydi, 

ishlab chiqarish resurslarining cheklanganlik shartlari, ishlab chiqarish bilan mahsulotlardan 

foydalanishning  balans  munosabatlari,  zarur  texnik  texnologik  shartlar  va  boshqalarni 

bajarilgan  holda  prognozlash  va  uning  asosida  rejaning  mumkin  bо‘lgan  variantlarini 

topishga imkon yaratadi. 

 

Tarmoqlararo  balansning  statik  modeli  bir  yillik  davr  uchun  tuziladi,  bir  yillik 

holatdan tashqaridagi о‘zgarishlar inobatga olinmaydi. Amalda esa ishlab chiqarish doim 

rivojlanib, kengayib boradi. Ushbu holat statik tarmoqlararo balansda о‘z aksini topmaydi. 

Bu kamchilikni yо‘qotishning obyektiv yо‘li doimiy harakatdagi о‘zgarishlarni  inobatga 

oluvchi, kengaytirilgan takroriy ishlab chiqarishni ifodalovchi dinamik tarmoqlararo balans 

tuzishdir.