Mavzu-11. Makroiqtisodiy prognozlash modellari reja

11.2. Ekonometrik modelllar 

Quyidagi  ekonometrik  modellarni  ajratib  olish  mumkin:  omilli,  tarkibli  va 

kombinatsion.  Bitta  model  turi  turli  iqtisodiy  obyektlarga  nisbatan  qо‘llanilishi  mumkin. 

Agregirlashgan 

darajasiga 

qarab  iqtisodiyotni  rivojlanishining  kо‘rsatkichlarini 

makroiqtisodiy,  tarmoqlararo,  hududlararo,  tarmoqli,hududiy  modellarga  bо‘linadi. 

Iqtisodiyotni  rivojlantirish  jihatlari  bо‘yicha  asosiy  fondlarni,  mehnat  resurslarnitakror 

ishlab chiqarish, moliya tizimi va narx shakllantirish hamda boshqa modellarajralib turadi. 

Ekonometrik modellarning о‘zgaruvchan kо‘rsatkichlari ekzogen (tashqi) va endogen 

(ichki) modellarga bо‘linadi. Masalan modeldagi ekzogen omillar korxona uchun yetkazib 

berishlarning  jо‘shqinligini,  endogen  omillar  esa  korxonada  mehnat  resurslarning 

mavjudligini   kо‘rsatib berishi mumkin. 

Omilli  modellar  о‘zgaruvchi  kо‘rsatkichlarning  turli  miqdorini  va  ularga  mos 

ravishda о‘lchamlarini о‘z tarkibiga olishi mumkin. Omilli modelning sodda turi bir omilli 

model hisoblanadi. Unda omil sifatida biron bir vaqt kо‘rsatkichi xizmat qiladi. Bu holatda 

u  yoki  bu  kо‘rsatkichni  tahlil  va  prognoz  qilish  vaqtning  xronologik  qatoriga  nisbatan 

bog‘liqlikda  amalga  oshiriladi  va  shu  yо‘l  bilan  trendlar  (u  yoki  bu  dinamik  qatori 

о‘zgarishining umumiy tendensiyani tavsiflovchi bog‘liqlik) aniqlanadi. 

Tarkibiy  modellar  bir  butun  yoki  agregatni  shakllantiruvchi  alohida  unsurlar 

о‘rtasidagi  nisbatlarni,  aloqalarni  izohlab  beradi.  Ushbu  modellar  tarkibiy-balans  turdagi 

modellar sirasiga kiradi, ya’ni  unda u yoki bu agregatni tarkibiy qismlarga bо‘lish bilan bir 

vaqtda  ushbu  unsurlarning  о‘zaro aloqalari  kо‘rib  chiqiladi.    Bunday  modellar  matritsali 

shaklga  ega  va  tarmoqlararo  hamda  hududlararo  aloqalarni  tahlil  qilish  va  prognozlash 

uchun  qо‘llaniladi.  Ular  yordamida  oqimlarning,  о‘zaro  aloqalari  masalan  mahsulotni 

sohalararo  yetkazib  berish  izohlanadi.  Tarkibiy-balans  modelining  eng  keng  tarqalgan 

shakli ishlab chiqarishning tarmoqlararo balansi va mahsulotlarni taqsimlash hisoblanadi.