Toshkent davlat yuridik instituti ekologiya huquqi

Dunyo  okeanlari
  Yer  sharining  2/3  qismini  band  etgan  holda,  butun 
suvlarning  97%ini  o
‘
zida  mujassamlashtirgan.  Ular  nafaqat  arzon  va  qulay 
transport  yo
‘
li,  balki  oziq-ovqat  maskani  va  Yerdagi  hayotni  ushlab  turuvchi 
yetakchi  omil  hamdir.  Chunki  atmosfera  havosidagi  70
—
80%  kislorod 
okeanlardagi fitoplanktonlarning fotosintez jarayonlarida qatnashuvi orqali yuzaga 
keladi.  Dunyo  okeani  suvning  ekologik  tizimdagi  katta  aylanishi  jarayonida  faol 
qatnashadi  va  u  «tozalovchi  filtr»  bo
‘
lib  xizmat  qiladi.  Dunyo  okeanlaridan 
foydalanish  muayyan  davlatning  yuridiksiyasiga  kirmaydi  va  shuning  uchun  ham 
uning  muhofazasi  xalqaro-huquqiy  me
’
yorlarning  amaliy  samaradorligiga 
to
‘
g
‘
ridan-to
‘
g
‘
ri bog
‘
liq bo
‘
ladi. 
Dunyo  okeanlarini  huquqiy  muhofazalash  shu  kunda  quyidagi  to
‘
rt 
yo
‘
nalishda olib borilmoqda:
 
1) kimyoviy va radioaktiv moddalardan, neft va neft mahsulotlaridan okeanlar 
ifloslanishining oldini olish; 
2) harbiy maqsadlarda okeanlardan foydalanishni to
‘
xtatish; 
3) okean  faunasi  va  florasini  saqlab  qolish,  qayta  tiklash  va  takroriy  ishlab 
chiqarish; 
4) okean resurslaridan o
‘
ta samaradorlik bilan foydalanish. 
1963-yilda  qabul  qilingan  «Atom  qurolini  sinovdan  o
‘
tkazishni  uch  sferada 
taqiqlash to
‘
g
‘
risida»gi shartnomaga binoan hech bir davlat okeanda o
‘
z qurollarini 
sinashi mumkin emas. 1954, 1962, 1969, 1971, 1972-yillarda qabul qilingan dunyo 
okeanini  muhofaza  qilishga  qaratilgan  bir  qator  konvensiya  va  qaydnomalarga 
binoan  kemalardan  inson  va  umuman  jonli  mavjudotga  ta
’
sir  qiluvchi  neft  va 
boshqa mahsulotlarni oqizish va tashlash qat
’
iyan man qilinadi, ularga yetkazilgan 
moddiy  va  ma
’
naviy  zarar  uchun  esa  javobgarlik  belgilangan.  Keltirilgan  zararni 
iqtisodiy  qoplash  maqsadida  xalqaro  normalarga  muvofiq  har  bir  kema  va 
kompaniyalar sug
‘
urtalanishi va moliyaviy hujjatga ega bo
‘
lishlari kerak. 
1990-yildan  boshlab  AQSH  dengiz  portlariga  faqatgina  ikki  qavatli  korpusga 
ega  bo
‘
lgan  neft  tankerlarining  kirishiga  ruxsat  beriladi.  Chunki  dengiz  va 
okeanlarning  ifloslanishida  neft  tankerlarining  «xizmati»  juda  kattadir.  Masalan, 
1973-yili  talafotga  uchragan  «Amoko  Kazus»  supertankeridan  220  ming  tonna, 
1989-yili Ispaniya supertankeridan 217 ming tonna neft okeanga oqizilgan. 1989-
yil  Alyaska  qirg
‘
oqlarida  dengiz  riflariga  urilgan  «Ekosan  Valdiz»  kemasidan 
oqizilgan  neftni  tozalash  uchun  2  mlrd  Amerika  dollari  sarf  qilingan.  1967-yilda 
Liberiya  tankeri  falokati  Angliya  va  Fransiya  davlatlarining  180  kilometrlik 
masofada qirg
‘
oq bo
‘
yini ifloslantirgan. 
Okeanlar  uchun  yana  bir  katta  xavf    tug
‘
dirayotgan  ifloslanish  omili 
—
 
radioaktiv  chiqitlarni  okeanlarga  tashlash  va  joylashtirish.  Atom  floti  va  atom 

---

sanoati  yo
‘
lga  qo
‘
yilgan  mamlakatlar  tomonidan  yiliga  minglab  tonna  miqdorida 
o
‘
ta xavfli bo
‘
lgan radioaktiv chiqitlar dunyo okeanlariga tashlanmoqda.