Axborot, axborot texnologiyalari, informatika, axborot tizimi, axborotni saqlash, izlash ishlov
berish, uzatish, axborot tizimining ta‘minotlari, dasturiy ta‘minot, texnik ta‘minot, tashkiliy
ta‘minot, lingvistik ta‘minot, huquqiy ta‘minot, zamonaviy axborot texnologiyalari.
Axborot texnologiyalarining ‗aydo bo‘lish tarixi qadimgi zamon-larga borib taqaladi,
uning birinchi bosqichida hisoblash amallarini bajarish uchun oddiy tayoqchalar va toshlardan
1617 yili Djon Ne‘er ixtiro etgan logarifmik ‗rintsi‘da ishlovchi tayoqcha hisoblash
Keyinchalik Genri Briggs birinchi marotaba o‘nlik logarifmlar jadvalini tuzdi. Bu jadval
yordamida hisoblash amallarini bajarish birmuncha osonlashdi. 1851 -1854 yillar orasida
frantsuz Amedey Mannxeym logarifmik lineykani ixtiro etdi. Undan XX asrning o‘rtalarigacha,
ya‘ni elektr toki yordamida ishlovchi arifmometrlar ‗aydo bo‘lguniga qadar analitik hisoblarni
bajarishda foydalanib kelindi.
Sonlarning yig‘indisini hisoblash imkoniyatiga ega bo‘lgan birinchi mexanik mashina 1642
yili frantsuz fizik olimi Blez ‗askalg‘ tomonidan yaratildi. 1673 yili nemis olimi Gotfrid
Vilg‘gelg‘m Leybnits esa mexanik hisoblagichni ixtiro qildi. Bu mashina avvalgilariga
qaraganda ancha mukammal bo‘lib, ikkilik sanoq sistema-sida qo‘shish, ayirish, ko‘‘aytirish,
bo‘lish va kvadrat ildiz chiqarish amallarini bajara olar edi.
1822 yilda ingliz matematigi CHarlg‘z Bebbidjning dastur yordamida boshqariladigan
analitik mashina loyihasi hisoblash mashinalarining yaratilishida muhim qadamlardan biri bo‘ldi.
Ammo o‘sha davrlarda texnik imkoniyatlar chegaralanganligi tufayli CH.Bebbidj o‘z loyihasini
to‘liq amalga oshira olmadi. Keyinchalik mazkur loyiha hisoblash mashinalarining yaratilishida
asosiy tamoyil bo‘lib xizmat qildi.
XIX asrning 80-yillari oxirida AQSHlik German Xollerit ‗erfokartaga tushirilgan
ma‘lumotlarga avtomatik ishlov beruvchi statistik tabulyator yaratdi. Bunday tabulyatorlarning
yaratilishi raqamli analitik hisoblash mashinalarining yangi sinfini ishlab chiqarishda ilk qadam
bo‘ldi.
CH. Bebbidj va G. Xolleritlarning ixtirolaridagi g‘oyalarga asoslangan holda Garvard
universitetining ‗rofessori Govard Eyken 1937-1943 yillar davomida elektromagnit rele asosida
ishlovchi ―MARK-1‖ hisoblash mashinasini ixtiro etdi.
Taxminan shu vaqtning o‘zida AQSHda taniqli matematik Djon fon Neyman ishtirokida
‗ensilg‘van universitetining xodimlari Djon Mochli va ‗ros‘er Ekkertlar tomonidan hisoblash
mashinasining elektron lam‘alar yordamida amalga oshirilishi mumkinligining nazariy va texnik
asoslari yaratildi. Bunday hamkorlik natijasida 1946 yili dunyoda birinchi elektron hisoblash
mashinasi ENIAC yaratildi. Bu hisoblash mashinasi 18 ming elektron lam‘adan tashkil to‘gan
bo‘lib, 150 kvt elektr energiyasini sarf etardi. Ish jarayonida Djon fon Neyman 1945 yili
hisoblash texnikasining rivojlanishida muhim ilmiy hujjatlardan biri bo‘lgan maqolasini cho‘
etdi, unda yangi avlod universal hisoblash mashinalari qurilmalarining funktsional vazifalari va
ishlash ‗rintsi‘lari asoslab berilgan edi. Bu ixtiro birinchi avlod hisoblash mashinalari, ya‘ni
kom‘g‘yuterlarning yaratilishidagi dastlabki qadam bo‘ldi.
Tranzistorlarning vujudga kelishi va ularning hisoblash texnikasida qo‘llanilishi ikkinchi
avlod hisoblash mashinalari uchun asosiy mezon bo‘ldi. Elektron lam‘alar o‘rnini tranzistorlar
egallashi natijasida kom‘g‘yuterlarning tezligi va ishonchlilik darajasi oshdi, shuningdek,
qurilmalarning hajmi ixchamlashib, imkoniyatlari kengaydi.
1958 yili AQSHlik Djek Kilbi tomonidan bitta yarim o‘tkazgichli ‗lastinada bir nechta
tranzistorni hosil qilish imkoniyati yaratildi. 1959 yili Robert Noys (INTEL firmasining
asoschisi) esa shunday ‗lastinadagi tranzistorlarni ma‘lum sxema bo‘yicha ulash usullarini ixtiro
qildi. Bunday ko‘rinishdagi elektron sxemalar
Do'stlaringiz bilan baham: