Guliston davlat universiteti «pedagogika va psixologiya»

                      

2. O’qituvchi muomalasining usullari. 

Muloqotni  2  qismga  bo’lish  mumkin:  ya’ni  muomala  va  hamkorlikdagi  harakatdan  tashkil  topadi.  Ilmiy  tadqiqotlar 

shuni ko’rsatadiki, o’qituvchilar doimo talabalar bilan emotsional – turg’un munosabatlarda bo’lganlari o’qishda, xulq-

atvorida nuqsonlarni osoyishtalik bilan teng va ishonch asosida hal etadi.  

Talabalar  bilan  qo’pol  muomalada  bo’lgan  o’qituvchilar  esa  talabalar  ishonchini  yo’qotadi.  Tilyog’lamalik,  o’zini 

ko’rsatish, ayditoriyadada  masxaratomuz qiliqlarni  shakllantirishga sharoit yaratadi. Bular o’quv-tarbiyaviy jarayonga 

ta’sir  ko’rsatadi.  Tadqiqotchilar  o’qituvchining  gurux  jamoasi  bilan  munosabatlarida  3  ta  uslub  mavjudligini 

ta’kidlaydi: 1. barqaror ijobiy (turg’un); 2. faolsiz  –  ijobiy; 3. barqaror (turg’un bo’lmagan) uslub. O’qituvchilarning 

talabalar  bilan  bo’ladigan  usullarini  A.A.Leontev  xulosalab,  beqaror  o’ta  salbiy  uslubda  bo’lganligi  o’zlariga  salbiy 

munosabatni yuzaga keltirishni ta’kidlaydi. Bunday o’qituvchi ta’lim tizimiga va jamiyatga ziyon keltiradi.  

Muomalada o’qituvchilarning ish usullari 3 xil bo’ladi: 

So’zsiz bo’ysunishga asoslangan uslub; 

Demokratik uslub; 

Ko’ngilchanlik uslubi. 

V.A.Kan-Kalik aloqa uslublarini tubandagilarga ajratib ko’rsatadi: 

hamkorlikdagi ijodiy faoliyat asosidagi uslubi; 

o’zlikni hush ko’rish asosida aloqa uslub; 

masofa asosida aloqa o’rnatish uslubi; 

do’qlash, qo’rqitish asosida aloqa o’rnatish usuli; 

hazil yoki o’yin asosida aloqa o’rnatish usuli. 

Sh.A.Amanashvili  do’stlik  asosida  aloqa  usuli  haqida  shunday  g’oyani  ifodalaydi  («Agar  bola  bizdan  uzoqlashsa, 

qanday qilib uni tarbiyalaymiz?»).  «Faqat  ma’naviyat  birlik  –  bundan boshqa  hech narsa  bu birlikni buzishi  mumkin 

emas».  «Baqirish  –  insoniy  munosabatlar  madaniyati  yo’qligini  yaqqol  ko’rinib  turgan  belgisidir.  O’qituvchining 

baqirishi bolani dovdiratib garang qilib qo’yadi» - degan edi Suxomlinskiy.  

O’zaro  hamkorlikda  pedagogik  ta’sir  ko’rsatishning  usullaridan  biri  ishontirishdir.  Ishontirish  –  shaxsning  bilimlar 

tizimiga,  dunyoqarashiga,  xulq-atvoriga,  hatti-harakatiga  ta’sir  eta  olish  va  uni  qisman  o’zgartirish  tushuniladi. 

Ishontirish haqiqiy va soxta turlarga bo’linadi. haqiqiy ishonch, e’tikod shaxsning hayot tarziga, uning ruhiy qiyofasiga, 

iroda  va  vijdoniga  ta’sir  etgani  uchun  ham  inson  uz  ishonchini,  e’tiqodini  himoya  qilib,  ba’zan  o’limga  ham  tayyor 

bo’ladi.  Masalan:  tarixdan  bilamizki,  xalq  qahramoni  oddiy  cho’pon  Shiroq,  o’z  elini  bosqinchilardan  saqlab  qolish 

uchun jonini fido qilgan.  

Soxta  ishonch  esa  o’zi  yashayotgan  muhitdan  atrofdagi  kishilarning  ta’sirida  to’plangan  salbiy  xulq-atvor,  tajribalar 

natijasida  shakllanadi.  Soxta  ishonch  va  e’tiqod  talabaning  atrofidagi  shaxslarning  noto’g’ri,  nopok  hayoti  natijasida 

quyidagi shakllardagi soxta ishonch paydo bo’ladi: halol mehnat bilan yashash ma’lumi qiyin kechadi. Shu bois ma’lum 

toifa shaxslar turli xil nopok yo’llar bilan turmush kechirishga harakat qiladilar. 

Ishonch  va  ishontirish  3  ta  tarkibiy  qismdan  iborat  bo’lib,  bular  talabaning  bilimlari,  his-tuygusi  va  xulq-atvorida 

namoyon bo’ladi: