Microsoft Word 13-атэ-лотин-маъруза doc

2.Sovuq  iqlim  sharoitida 
avtomobillardan  samarali  foydalanishga  salbiy  ta'sir 
etuvchi  omillardan  biri,  ularni  yo'lga  chiqishga  shaylashga  juda  ko'p  vaqt  ketishidan 
iboratdir.  Bularni  oldini  olish  uchun  asosan  avtomobillarni  saqlash  turini  va  saqlash 
anjomlarini to'g'ri tanlash kerakdir. 
Avtomobil  dvigatelini  qiyin  o't  olishining  asosiy  sababi,  tirsakli  valning  o't  olishi 
uchun  kerak  bo'lgan  eng  past  aylana  tezligini  ololmasligidir.  Buning  sababi  havoning 
sovuqligi, moyning quyuqligi, yonilg'i aralashmasi tayyorlashning qiyinligi, o't olishning 
sekinlanishidir. 
Avtomobil  starteri  o't  oldirishning  eng  past  aylanish  momentiga  erishishni 
ta'minlashi kerak. 

---

 
89 
Ms 
=
 Mk 
+
 Mj 
+
 Mr 
bu yerda: 
Ms - starterning aylantirish momenti, 
Mk - ishchi yonilg'ini siqish uchun kerak bo'lgan moment, 
Mr - ishqalanish kuchlarini yengish uchun kerak b
є
lgan moment, 
Mj - inersiya kuchlarini yengish uchun kerak bo'lgan moment. 
Mr 
=
 30 - 80% ni tashkil qiladi. 
Mk 
=
 15 - 40% ni tashkil qiladi. 
Mj  
=
 1 - 3% ni tashkil qiladi. 
 
Avtomobillarni  ochiq  maydonlarda  ishga  shay  holda  saqlab  turishga  garajdan 
tashqarida  saqlash  yoki  ochiq  holda  saqlash  deyiladi.  Hozirgi  vaqtda  yuk 
avtomobillarining 30 - 50% ochiq maydonlarda saqlanadi. 
Garajdan  tashqarida  saqlashda  avtomobillarni  ishga  chiqarish  uchun,  dvigatelni 
yengil o't oldirish uchun kerakli bo'lgan har xil anjomlar va yo'llar qo'llaniladi. 
Garajdan tashqarida avtomobil saqlanganda dvigatelni o't oldiri-shini ta'minlash va 
agregatlarni issiqlik rejimini saqlab turish uchun quyidagi usullar qo'llaniladi: 
1 - avtomobilda ishdan keyingi issiqlikni saqlab turish, 
2 - tashqi manbaadagi issiqlikdan foydalanish, 
3 - dvigatelni sovuq holda o't oldirish anjomlaridan foydalanish. 
Birinchi  usulni  qo'llash,  paxtali  g'iloflardan  foydalanish,  akku-mullyator 
batareyasini  30  mm  li  oynali  material  bilan  o'rash,  dvigatel  karteri,  yonilg'i baki va moy 
tozalagichlarni  g'iloflashdan  iborat.  Bu  o'z  navbatida  0
°
S  da  dvigatelni  8  soatgacha,  -30 
°
S  da  0.5  soatgacha  sovib  qolmasligini  ta'minlaydi.  Bu  usul  avtomobillarni  qisqa  vaqt 
ishlamay turishida qo'llaniladi. 
Ikkinchi  usuldan,  avtomobillarni  smenalararo  vaqt  mobaynida  issiq  holda  saqlab 
turish uchun foydalaniladi. Bunda isitish anjomlaridan, avtomobil dvigatelini uzluksiz va 
bir zumda isitish uchun foydalaniladi.  
Saqlash  turlari  va  anjomlari  avtomobillarni  yakka  holda  va  guruhiy  holda  saqlash 
uchun  moslashgan  bo'lishi  mumkin.  Saqlash  turlarini  qo'llash  avtomobilni  issiq 
tayyorlashga bog'liqdir. 
Issiq  tayyorlash  tashqaridan  beriladigan  issiqlik  manbaaini  ko'rsatadi.  Bu  uzluksiz 
va bir damda isitish orqali amalga oshiriladi. 
Uzluksiz  isitish,  bu  avtomobilning  dvigatelini  ishdan  bo'sh  vaqtida  uzluksiz  issiq 
holda saqlab turish demakdir. 
Bir zumda isitish esa, bu avtomobil ishga chiqishidan oldin, uning dvigatelini tezda 
isitish demakdir. 
Bir zumda issiq suv bilan isitishda ketadigan suv sarfini quyidagicha aniqlanadi: 
V 
=
 Q 
´
 (1 
-
 0.1 
´
 t okr), litr 
bu yerda: 
Q - dvigatelga bir to'ldirilgan suv hajmi, 
tokr - atrof muhit harorati. 
 

---

 
90 
Bu  usulda 
-
  40
°
S  dagi  dvigatelni 
+
  85
°
S  gacha  isitish  uchun  15-20  minut  kifoya 
qiladi. 
Yuqorida  keltirilgan  isitish  turlaridan  tashqari,  elektr  energiyasi,  infra  qizil  nurlar 
va qizigan havo bilan isitish kabilar mavjud. 
Uchinchi usulda asosan suyultirilgan moylar va o't oldirish suyuqliklari ishlatiladi. 
O't  oldirish  suyuqligi  rolini  etilli  efir  bajaradi.  U  juda  past haroratda ham tezda o't oladi 
("
-
139" 
-
 "
-
140" 
°
S ), uchuvchanlik qobiliyatiga ega va qaynash temperaturasi 34.5
°
S ga 
teng. Bu suyuqlik silindrga sochiladi va 190-200
°
S da o't oladi (siqish hisobiga). Dizellar 
uchun Xolod D-40 (etilli efir - 60%,izopropil nitrat - 15%, petroleyniy efir - 15% va gaz 
trubinalarining  moyi  -  10%)  tez  yonar  aralashmasi  ishlatiladi.  Karburatorli  dvigatellar 
uchun "Arktika"suyuqligi ishlatilib, uning tarkibida etil efiri, gaz efiri, izopropil nitrat va 
yedirilishga qarshi qo'shimchalar bor.