Muallifdan

GAP 
 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
148 
148
 
 So‘zlar  vositasida  anglatilgan  fikr 
gap
  deyiladi.  Muomala 
vositasining  eng  kichik  birligi  gap  hisoblanadi.  Gap  nisbiy 
tugallangan fikrni bildiradi. Gap quyidagi xususiyatlarga ega:  
1.
 
Gap muomala vositasining eng kichik, asosiy birligidir. 
2.
 
Nisbiy tugallangan fikrni ifodalaydi.  
3.
 
Grammatik  shakllangan  bo‘ladi  (bosh  va  ikkinchi  darajali 
bo‘laklardan iborat). 
4.
 
Tugallangan ohang bilan aytiladi. 
 Gap quyidagicha tasniflanadi. 
I. 
Ifoda maqsadiga ko‘ra
 quyidagi turlarga bo‘linadi: darak gap, 
so‘roq gap, buyruq gap. 
1.
 
Darak  gap
  xabar,  darak  mazmunini  bildiradi. 
Yozuvda  darak  gapning  oxiriga  nuqta  qo‘yiladi:  Majlislar  zaliga 
talabalar yig‘ilishdi. 
2.
 
So‘roq  gap
  so‘zlovchi  o‘zi  bayon  qilgan  fikriga 
suhbatdoshining  munosabatini  bilishga  qaratilgan  bo‘ladi.  So‘roq 
gaplar  quyidagicha  shakllanadi;  a)  so‘roq  olmoshlari  yordamida: 
O‘sha  vaqtda  necha  yoshda  eding?  b)  -mi,  -chi,  -a,  -ya  (so‘roq 
yuklamalari)  ishtirokida:  Manzura  kelmadimi?  v)  so‘roq  ohangi 
yordami bilan; -Uyga mehmon keldi. -Mehmon keldi? 
So‘roq  gaplar  asosan  dialoglarda  (birdan  ortiq  kishining  o‘zaro 
muloqotida)  qo‘llanadi.  So‘roq  gapning  oxiriga  so‘roq  belgisi 
qo‘yiladi. So‘roq gaplarning ba’zi ko‘rinishlari javob talab qilmaydi; 
bunday  gaplarning  o‘zida  yashirin  tarzda  javobi  bo‘ladi.  Bunday 
so‘roq  gaplar
  ritorik  so‘roq  gaplar
  deyiladi.  Ritorik  so‘roq  gaplar 
mazmuniga ko‘ra ikki xil: 
 a)  tasdiq  mazmunidagi  ritorik  so‘roq  gaplar.  Bunday  gaplarning 
berilishi inkor shaklida bo‘ladi: Onani kim sevmaydi? (Onani hamma 
sevadi); 
 b) inkor mazmunidagi ritorik so‘roq gaplar. Bunday gaplar tasdiq 
shaklida  bo‘ladi:  Tinch  uyda  janjal  bo‘lishini  kim  istaydi?  (Tinch 
uyda janjal bo‘lishini hech kim istamaydi). 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
149 
149
 
3. 
Buyruq gap 
buyruq, undash, taklif, maslahat, chaqiriq, iltimos, 
yalinish mazmunida bo‘ladi: Yomon kunga qo‘yma, o‘rtoqjon, 
Toki yig‘ib olayin darmon. 
Yaxshilik qil, bolam, yomonlikni ot. 
Buyruq  gaplarniing  kesimi  asosan  buyruq  maylidagi  fe’l  bilan 
ifodalanadi.  Buyruq  gaplarning  oxiriga  ko‘pincha  undov,  ba’zan 
nuqta qo‘yiladi.