Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

q

x

  va  q

0

 

–  i-  ko‘rinishdagi  mahsulotlarning  mos 

ravishda hisobot va bazis davrlardagi ishlab chiqarishning miqdor hajmi; 

 r

0

 

– i- ko‘rinishdagi mahsulotlarning bazis davrdagi narxi. 

Misol uchun (11-jadval) haqiqatdagi yalpi mahsulotlar chiqarish-

ning o‘sishi quyidagiga teng: 

 

1060 970

 

100 9,3 %

970

YaM

-

D

=

´

=

 

 

Agar  u  turli  qiymatli  baholashni  e’tiborga  olmay  aniqlansa,  u 

holda o‘sishning orttirma ko‘rsatkichini olamiz: 

 

1154 970

100 19%

970

YaM

-

D

=

´

=

 

 

11-jadval 

Mahsulot ishlab chiqarish hajmi 

 

 

O‘tgan davr 

Hisobot davr 

Hisobot davri uchun bazis 

davr narxlarida ishlab 

chiqarish hajmi 

 

 

miqdor, 

dona 

narx , 

so‘m 

summa, 

ming 

so‘m 

miqdor, 

dona 

narx, 

so‘m 

summa, 

ming 

so‘m 

miqdor, 

dona 

narxi, 

so‘m 

summa, 

ming 

.so‘m 

A 

10 000 

27,25 

272,5 

12 000 

30 

360 

12000 

27,25 

327 

B 

5000 

37,50 

187,5 

6000 

39 

234 

6000 

37,50 

225 

V 

20000 

25,50 

510,0 

20000 

28 

560 

20000 

25,50 

510 

va b. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jami: 

– 

– 

970,0 

 

 

1154,0 

 

 

1060,0 

 

Korxonaning  faoliyat  ko‘lamidagi  o‘zgarishlar  tufayli  ko‘plab 

ko‘rsatkichlar o‘zaro taqqoslanmas bo‘lishi mumkin.

 

Misol uchun, agar 

hisobot yili mahsulot ishlab chiqarish xarajati summasini

 

bazis davrdagi 

mazkur  ko‘rsatkich 

(

∑

q

00

  +  a

0

)

  bilan  taqqoslasak,  u  holda  ushbu 

ko‘rsatkichlarning  farqlanishi  nafaqat  mahsulotlar  tannarxi  darajasini 

o‘zgarishi  bilan  balki  hajmidagi  mahsulot  ishlab  chiqarish  miqdori 

o‘zgarishlari  bilan  ham  shartlangan  bo‘ladi.  Xarajatlarni  taqqoslanuv-

chan ko‘rinishga olib kelish uchun hajmli omillar ta’sirini xolislantirish 

zarur.  Buning  uchun  bazis  davr  xarajatlarining  o‘zgaruvchan  summasi 

hisobot  davrida  haqiqatdagi  mahsulot  ishlab  chiqarish  hajmiga  qayta 

hisoblash va shundan so‘ng buni hisobot davr xarajatlari summasi bilan 

taqqoslash zarur (12-jadval): 

---

 

69

12-jadval 

Hajm omilining va korxonaning xarajat summasiga ta’sirini 

neytrallash 

 

Mahsulotlar 

turi 

 

Mahsulotlar birligiga 

vaqtinchalik 

xarajatlar, 

ming so‘m

 

Hisobot 

davrida 

haqiqatdagi 

mahsulot 

ishlab 

chiqarish 

hajmi, dona.

 

Hisobot davri haqiqatdagi 

ishlab chiqarish hajmiga 

vaqtinchalik xarajatlar 

summasi, mln so‘m.

 

 

b

0

 

b

1 

q

1

 

q

1

 b

0 

q

1

 b

1

 

A 

25 

22 

12000 

300 

264 

B 

33 

30 

6000 

198 

180 

Jami: 

– 

– 

– 

498 

444 

 

Doimiy xarajat summasi:    o‘tgan davr –300 mln so‘m.; 

   

 

 

 

 

hisobot davri – 320 mln so‘m. 

 

1 1

1

1 0

0

;

YaM

q b

a

I

q b

a

+

=

+

å

å

 

 

  (444+320/498+300) x 100 = 95,7%. 

 

 bu yerda: 

b

 – i

- ko‘rinishdagi mahsulotlar birligiga to‘g‘ri keladi-

gan o‘zgaruvchan xarajatlar; 

 

a

 –

 mahsulot hajmiga bog‘liq bo‘lmagan, lekin tadqiq davri uchun 

mahsulot ishlab chiqarishga tegishli doimiy xarajatlar. 

Sifat omili ta’sirini aniqlashtirish uchun mahsulotlar hajmi miqdo-

rini mos ravishda standart sifat ko‘rsatkichiga nisbatan qayta hisob-kitob 

qilinadi  yoki  standart  sifatga  keltiriladi.  Misol  uchun  –  standart  sut 

yog‘liligi holatini mahsulot hajmini o‘zgarishiga ta’siri (13-jadval). Jad-

valdan ko‘rinib turibdiki, sut yog‘liligini hisobga olgan holda hisoblan-

gan ko‘rsatkichlar sifat omilini xolislantirishsiz aniqlangan ko‘rsatkich-

lardan  jiddiy  farq  qiladi:  sut  ishlab  chiqarish  hajmi  yog‘lilik  hisobga 

olinmagan holdagisi o‘tgan yildan 20 % yuqori, bazis yog‘lilikka qayta 

hisoblashda  –13,1  %  ga,  uning  yog‘liligi  hisobga  olinmay  haqiqatdagi 

sut tannarxi 660 so‘mni tashkil etadi, bazis yog‘lilikka qayta hisoblashda 

– 680 so‘m. Birinchi holatda u 10 % ga , ikkinchisida – 16,6% ga oshdi, 

demak,  sifat  ko‘rsatkichi  asosida  turli  sifatdagi  bir  xil  mahsulotlarni 

to‘g‘ri taqqoslash va o‘rganish imkoniyati bo‘lar ekan. 

---

 

70

13 -jadval