Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

9.8. Korxonaning to‘lov qobiliyati tahlili 

 

Korxonalar  ko‘p  turdagi  iqtisodiy  aloqalarni,  jumladan,  xomashyo 

va  materiallar  sotib  olish,  tayyor  mahsulotlarni  sotish  bilan  bog‘liq 

bo‘lgan hisob-kitoblarni bajarishadi. Shuningdek, davlat budjeti, moliya, 

---

 

338

bank, sug‘urta va kreditorlar bilan munosabatda bo‘linadi. Ularga hisob 

berishni  belgilangan  muddatda  amalga  oshirish,  moliyaviy  tartib 

intizomiga rioya qilish katta ahamiyatga ega. 

To‘lov  qobiliyati  deyilganda,  xo‘jalikning  muddati  kelgan  to‘lov 

majburiyatlarni  bajarish  uchun  zurur  bo‘lgan  mablag‘larni  yetarli  yoki 

kamchiligini  aniqlash  tushuniladi.  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida 

korxonalarning to‘lov qobiliyatiga ega bo‘lishi  muhim va bu uning o‘z 

vaqtida  zarur  bo‘lgan  qarzlarni  qaytarish  imkoniyatlarini  belgilaydi. 

Korxona  balansi  ma’lumotlarga  asoslanib,  to‘lov  qobiliyatining  qay 

ahvoldaligi hisoblanadi. Buning uchun korxonaning to‘lash uchun zarur 

bo‘lgan mablag‘lari bilan qarz majburiyatlarini solishtirish mumkin. 

To‘lov  mablag‘lariga  pul  mablag‘lari,  jo‘natilgan  tovar  va  mahsu-

lotlar  qiymati  (hali  pul  kelib  tushmagan),  debitor  sotishdagi  tushum  va 

boshqalar  kiradi,  shuningdek,  qisqa  muddatga  olingan  ssudalar  ham 

vaqtincha  to‘lov  majburiyatlarni  amalga  oshirish  uchun  manba  bo‘lishi 

mumkin.  Qimmatli  qog‘oz,  aksiya,  obligatsiya  sotishdan  olingan 

mablag‘  va  qo‘shimcha  korxonalarda  qatnashishdan  kelgan  daromadlar 

ham  to‘lov  majburiyatlarini  bajarishdagi  manba  bo‘lishi  kerak.  To‘lov 

majburiyatlariga  mol  yetkazib  beruvchi  va  pudratchilarga,  budjet  va 

sug‘urtaga,  mehanat  haqi,  turli  xil  kreditorlarga  bo‘lgan  va  boshqa 

turdagi  qarzlar  kiradi.  Korxonaning  ma’lum  bir  kundagi  to‘lov 

qobiliyatini  aniqlash  uchun  shu  muddatdagi  to‘lov  majburiyatlari  bilan 

mablag‘lar solishtiriladi.  

Korxona  balansi  aktividagi  moddalarni  pulga  aylanishi  aktiv 

likvidligi,  to‘lovga  qodirlik  (to‘lov  qobiliyati)  esa  muddatida  va  to‘liq 

hajmda qarzlardan uzulishni ifodalaydi. 

To‘lovga qodirlikning zarur va muhim sharti likvidlikdir. 

«To‘lovga  qodirlik»  so‘zi  keng  ma’noni  anglatadi,  chunki  u 

aktivdagi  moddalarni  tez  pulga  aylanishidan  tashqari,  savdo,  kredit  va 

boshqa  pul  muomalalari  bilan  bog‘liq  majburiyatlarni  muddatida  va 

to‘liq hajmda bajara olish qobiliyatini ham ifodalaydi. 

---

 

339

85-jadval