Oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti kasb ta’limi fakulteti «Himoyaga ruxsat etildi»

1

 tekislik bilan o`tkir yoki o`tmas burchak tashkil 

qiladi.  2.17-shakldagi  kesuvchi  A  —A  tekislik  P

1

  tekislik  bilan  o`tkir  burchak 

tashkil  qiladi,  ya`ni  P

1

  tekislikka  nisbatan  og`madir.  Bunda  qirqimni  strelka 

yo`nalishi  bo`yicha  proeksion  bog`lanishda  yoki  chizma  maydonining  xoxlagan 

joyga  joylashtirish  mumkin.  Bundan  tashqari  shu  chizmaning  bosh  ko`rinishida 

maxalliy  qirqim  to`lkinsimon  chiziq  yordamida  detaldagi  silindrik  teshiklar 

ko`rsatilgan.  Bundan  tashkari  amaldagi  detalni  frontal  yoki  profil  proeksiyalar 

tekisliklariga parallel bo`lmagan tekislik bilan xam qirqib ko`rsatiladi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.17-shakl 

Bunday xolda qirqim kuzatuvchi tomonidan belgilangan bo`lib, kesuvchi tekislikka 

qo`yilgan  strelkaning  yo`nalishi  bo`yicha  bajaradi. Masalan,  2.18-shaklda,  A—A 

tekislik bilan vertikal kirkimning bajarilishi ko`rsatilgan. Ayrim hollarda detalning 

xamma  elementlarini  bitta  tekislik  bilan  ko`rsatib  bo`lmaydi.  Bunday  dollar,  da 

murakkab  qirqim  ishlatiladi.  Agar  buyumning  ko`rinmaydigan  qismlarini  ikki  va 

undan ortiq tekisliklar bilan qirqib ko`rsatilsa murakkab qirqim xosil bo`ladi (2.19-

shakl).  Murakkab  qirqim  pogonali  va  sindirilgan  (siniq)  bo`ladi.  Tekisliklarning 

sonidan katiy nazar, kesuvchi tekisliklarning joylashish xolatlari qirqimning boshi  

va oxirida shtrix kesim chizig`i bir xil harflar bilan ifodalanadi, qirqim yo`nalishi 

esa strelka bilan ko`rsatiladi (2.20-shaklda A —A qirqim). 

Detal  ikki  va  undan  ortiq  uzaro  parallel  kesuvchi  tekisliklar  bilan  qirqilsa, 

---

 

 

 

pogonali  murakkab  qirqim  xosil  bo`ladi.  2.20-shaklda  ikkita  o`zaro  parallel 

tekisliklar bilan qirqilgan frontal pogonali qirqimning tasvirlanishi ko`rsatilgan.  

Kesuvchi tekislik izlari A —A bilan belgilangan. 

 

2.18-shakl 

Shaklda o`zaro parallel ikki tekislik bilan Kesilgan gorizontal. pogonali murakkab 

qirqimning  bajarilishi  keltirilgan.  Bu  yerda  tekislik  izlari  B—B  ko`rinishda 

belgilangan.  ` 

Yuqoridagi xar ikki xolatda xam kesim yuzasi bitta tekislikka keltirilib tasvirlanadi 

Detal  ikki  va  undan  ortik  uzaro  kesishuvchi  tekisliklar  bilan  qirqilganda  xosil 

bo`lgan qirqimga sindirilgan qirqim deb aytiladi. 

 

 

 

 

2.19-shakl 

 

 

---

 

 

 

 

 

2.20-shakl 

 Bunda  kesuvchi  tekisliklardan  biri  proeksiyalar  tekisliklariga  qiya  joylashgan 

bo`lsa  u  tekislik  proyeksiyalar  tekisligiga  parallel  joylashgan  tekislik  bilan  bitta 

tekislik xosil qilguncha aylantiriladi. Natijada qiya tekislikdagi qirqim proektsiyalar 

tekisligiga  uzining  haqiqiy  ko`rinishi  bilan  tas-  virlanadi

. 

2.21-shaklda  detalning 

ikki  kesishuvchi  tekisliklar    bilan  qirqilishi  ko`rsatilgan.  Bunda  chap  tomondagi 

tekislikni  frontal  tekislik  bilan  bitta  tekislik  xosil  qilguncha    aylantiriladi.  Bunda 

qiya tekislikdagi ko`rinish xam uzining haqiqiy kattaligi buyicha proektsiyalanadi. 

2.21-shakldagi  misolda  esa  ikki  kesishuvchi  tekisliklardan  bittasi  gorizontal 

proektsiyalar  tekisligiga  Qiya

 

joylashgan.  Shuning  uchun  bu  tekislik  gorizontal 

tekislik bilan bitta tekislikka tushguncha aylantiriladi, so`ngra qirqim tasvirlanadi. 

Bu yerda 

---

 

 

 

 

 

tekislik 

izlari 

A — A

 

ko`rinishda 

belgilangan. 

Kesishuvchi 

tekisliklar 

aylantirilganda  uning  orqasidagi  elementlar  o`z  xolatini  o`zgartirmaydi,  ya`ni 

aylanmaydi. 2.22-shaklda detaldagi B — element kesuvchi A—A tekislik orqasida 

bo`lganligi uchun uning frontal proektsiyalar tekisligida o`zgarmasdan tasvirlanishi 

ko`rsatilgan [16, 17]. 

Chizmalarda  detallarning  biror  kichik  qismlarini  aniqlash  uchun  maxalliy 

qirqimdan  foydalaniladi.  Chizmalarda  maxalliy  qirqim