Sabirov B. A. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari

Teshiklarni  ishqalash  (o‘lchamig‘a  etkazish).

  Ishqalash  jarayonining  mohiyati 

shundan  iboratki,  cho‘yandan  yoki  misdan  tayyorlangan  ishqalagich  yordamida  toza  ishlov 

berilgan sirtdan g‘adir-budirlikni yo‘qotishni tushuni-ladi. 

Kichik diametrli teshiklarni hosil qilish usullari.  

3  mm  gacha  qalinlikdagi  po‘lat  va  5  mm  gacha  qalinliqdagi  rangli  metallardan 

tayyorlangan  detallarda  3,5  mm  gacha  diametrli  teshiklar  hosil  qilishda  quyidagi  usullar 

qo‘llaniladi: 

1.

 

Konduktor bo‘yicha parmalash. 

2.

 

Dastlab kernlab olib, so‘ng parmalash. 

3.

 

SHtamplarda teshik hosil qilish. 

---

YUqorida ko‘rsatilgan usullarda hosil qilingan teshiklarning diametr bo‘yicha aniqligi va 

o‘lararo  masofalarining aniqligiga  yuqori talab qo‘yilgan  bo‘lsa, bu teshiklar  yakuniy o‘lchami 

olingunga qadar shtamplarda kalibrlanadi. 

Konduktor bo‘yicha parmalash  yuqorida ko‘rsatilgan  kichik diametrli teshiklarni hosil 

qilish  usullaridan  unumdorligi  pastligi  va  quyi  aniqlikka  erishishi  bilan  farq  qiladi.  Konduktor 

bo‘yicha parmalashda konduktorni o‘rnatishga yoki unga detalni joylashtirishta, mahkamlashga 

va parmalab bo‘lingandan keyin detalni olishga vaqt ko‘p sarf bo‘ladi. Yo‘naltiruvchi vtulka va 

parma  orasida  tirqish  mavjudligi  tufayli  hosil  bo‘ladigan  xatolikka  konduktorni  tayyorlash 

xatoligi ham qushilib, hosil qilingan kichik diametrli teshikning aniqligi past bo‘ladi. Konduktor 

bo‘yicha  parmalanganda,  koordinata  bo‘yicha  markazlararo  masofa  aniqligi  0,05  mm  ga 

erishiladi. 

Dastlab  kernlab  olib,  so‘ng  parmalash  kernlovchi  shtamplar  yordamida  seriyali  va  yalpi 

ishlab chiqarishda qo‘llaniladi. Kernlovchi shtamplar detallardagi parmalanadigan joylarini aniq 

belgilash uchun xizmat qiladi. Ular qimmatbaho konduktorni almashtirgan holda mayda seriyali 

ishlab chiqarishda ham qo‘llanishi mumkin. 

Kern  bo‘yicha  parmalashda  markazlararo  masofa  aniqligi  konduktor  bo‘yicha 

parmalashga nisbatan yuqori bo‘ladi, aniqlik koordinata bo‘yicha 0,03 mm ga etadi. 

Parallel o‘qyai  kam  sonli teshikli  detallarda kern bo‘yicha parmalash kichik parmalash 

dastgohlarida  amalga  oshiriladi;  agar  detalda  teshiklar  soni  ko‘p  bo‘lsa,  kern  bo‘yicha 

parmalashda  yuqori  unumdorli,  ko‘p  shpindelli  parmalash  yarim  avtomat  va  avtomatlar 

qo’llaniladi.  Bitga  parmalovchi  4—5  ta  dastgohga  xizmat  ko‘rsatishi  mumkin.  Detalda  bir 

paytda, detal o‘lchamiga qarab, 2 tadan 25 tagacha teshik hosil qilish mumkin. 

Biroq  hozirgi  ko‘lamdagi  ishlab  chiqarishda  yassi  detallarda  parallel  o‘qli  kichik 

diametrli teshiklar hosil qilish uchun unumdorli  va aniq usul — shtamplarda teshik  hosil qilish 

usuli qo‘llanilmokda. 

Bu usulning mohiyati shundan iboratki, teshik o‘yuvchi shtamp yordamida bir paytning 

o‘zida (polzunning bir marta yurishida) ko‘p sonli teshiklar (20 ta va undan ortiq) hosil qilinadi. 

Bunda konduktor bo‘yicha va kern bo‘yicha teshik hosil qilishga nisbatan markazlararo masofa 

yuqori aniqlikka erishiladi. 

YAssi detallarda teshiklar o‘qlarining parallelligi yuqori aniqpikda olinishi talab qilinsa 

(diametri  bo‘yicha  0,005  mm,  markazlararo  masofalari  bo‘yicha  0,0075-0,01  mm),  parmalash 

operatsiyasidan  yoki  teshik  hosil  qilin-gandan  keyin  yakunlovchi  operatsiya  —  shtamplarda 

teshik-larni kalibrlash operatsiyasi qo‘llaniladi.