Sabirov B. A. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari

Ko‘p  keskichli  tokarlik  dastgohlarida  ishlov  berish. 

Tokarlik  ishlov  berishda 

operatsiyalarni  konsentratsiya-lash  tamoyilini  bir  paytda  bir  necha  sirtlarga  bir  necha 

keskichlar  yordamida  ko‘p  keskichli  dastgohda  ishlov  berish  orqali  amalga  oshiriladi.  Bunday 

yarim  avtomat  dastgoh-lar  seriyali  va  yalpi  ishlab  chiqarishda  keng  qo‘llaniladi.  Odatda,  ko‘p 

keskichli dastgohlar ikkita oldingi va ketingi supportga ega. Oldingi support ko‘ndalang hamda 

bo‘ylama harakatga ega bo‘lib, val va aylanma jismli

 

boshqa detallarni bo‘ylama yo‘nish uchun 

xizmat qiladi. Ketingi support faqat ko‘ndalang harakatga ega bo‘lib, toresni yo‘nish, ariqchalar 

kesish,  shakldor  yo‘nish  uchun  xizmat  qiladi.  Ko‘p  o‘rinli  supportlar  20  tagacha  keskich  bilan 

qurollanishi  mumkin.  Markazlari  orasidagi  masofasi  katta  bo‘lgan  ko‘p  keskichli  dastgohlar 

ikkita  oldingi  va  ikkita  ketingi  supportga  ega  bo‘ladi.  Supportlarning  harakati 

avtomatlashtirilgan:  ishlov  berishni  yakunlab  supportlar  boshlang‘ich  holatiga  avtomatik 

ravishda  qaytadi.  Dastgoh  ham  avtomatik  ravishda  o‘chadi,  ishchi  faqat  zagotovkani  o‘rnatadi, 

uni dastgohdan bo‘shatadi va dastgohni yurgizadi. 

Ko‘p  keskichli  dastgohlarda  detallarni  markazlarga,  qisqichlarga  eki  patronlarga 

o‘rnatib ishlov beriladi. 

Ko‘p  keskichli  dastgohlarda asosiy  va  yordamchi  vaqtning qisqarishi natijasida mehnat 

hajmi va dastgohda bajariladigan ishlar hajmi keskin kamayadi. 

10.1-rasmda valni bir keskichli (a) va ko‘p keskichli (b) tokarlik dastgohlarida yo‘nish 

ko‘rsatilgan.  Birinmi  holatda  supportning  keskich  bilan  yo‘lining  uzuiligi 

l

  ga  teng,  ikkinchi 

holatda  -  keskichlarning  har  biri  o‘z  uchastkasida  bir  vaqtning  o‘zida  harakatlaiadi,  shuning 

uchun supportning va har bir keskichniig yo‘l uzunligi 

l

/3 ga teng bo‘ladi, chunki supportda 3 ta

 

keskich o‘rnatilgan. 

---

 

10.1-rasm. Val yo‘nish sxemapari 

Birinchi  holatda  asosiy  vaqt 

Sn

l

t



;  ikkinchi  holatda  1

Sn

l

t

a

3



  bu  yerda 

l

—  ishlov 

beriladigan  sirt  uzunligi,  mm; 

p  — 

shpindelning  minutiga  aylanishlari  soni,  min; 

S

  —surish, 

mm/ayl. 

Ko‘p keskichli yo‘nishni har xil bo‘lgan uchta usulda amalga oshirish mumkin. 

Birinchi usul — bo‘ylama surishli yo‘nish (10.2-rasm, a). Bunda har bir keskich ma’lum 

bir diametrga o‘rnatilgan. Birinchi keskich (1) 

L

l

l

l







3

2

1

 uzunlikdagi yo‘lni bosib o‘tadi, 

keskich (2) 

3

2

l

l



 yo‘lni, keskich (3) 

3

l

 masofani bosib o‘tadi. 

Ikkimchi usul - avval qirqib, keyin bo‘ylama surish orqali yo‘nish (10.2-rasm, b, v). 

Bu usulda (1), (2) va (3) keskichlar  birinchi usuldagi kabi  valning ketidan  zagotovkaga 

ketma-ket  ishlov  bermaydi,  balki  zagotovkaning  turli  nuqtalaridan  ishlov  berishni  birdaniga 

boshlaydi.  Avval  support  ko‘ndalang  yo‘nalishda  harakatlanadi  (maxsus  andoza  yoki  lineyka 

yordamida),  keskichlar  kerakli  chuqurlikni  yo‘nadi,  keyin  support  bo‘ylama  yo‘nalishda 

harakatlanadi.  Valning  har  bir  pog‘onasi 





3

2

1

,

,

l

l

l

 

bitta  keskich  yordamida  yo‘niladi,  buning 

natijasida support eng uzun pog‘ona 

1

l

 

uzunlik bo‘yicha harakatlanadi. Bu usulni keskichlarning 

bir marotaba o‘tishida barcha qo’yimni kesib olish mumkin bo‘lgan sharoitda qo‘llash mumkin. 

Bu  usulning  boshqacha  ko‘rinishi  10.2-rasm,  v  da  ko‘rsatilgan;  bunda  supportning 

yurish yo‘lini qisqartirish maqsadida uzun pog‘ona 

1

l

, ikki va undan ortiq keskichlar yordamida 

yo‘niladi.  Agar  har  bir  pog‘onaning  uzunligi  eng    qisqa  pog‘ona  uzunligiga  taxminan  karrali 

bo‘lsa, har bir keskichning yurish yo‘li shu eng qisqa pog‘ona uzunligiga teng bo‘ladi. 10.2» rasm 

(a)  da  ko‘rsatilgan  sxema  bo‘yicha  har  bir  keskich 

2

/

1

2

1

l

l

l





  uzunlikka  teng  yo‘lni  bosib 

o‘tadi. 

 

 

10.2-rasm. Ko‘p keskichli dastgohda valni yo‘nishning uchta usuli 

 

Uchinchi usul - ko‘ndalang surish orqali yo‘nish (10.2-rasm, g). Bu usulda har bir keskich 

o‘ziga  tegishli  pog‘onani  ko‘ndalang  surish 

кун

S

 

orqali  yo‘nadi,  bunda  har  bir  keskichning 

kengligi o‘ziga tegishli pog‘onaning kengligiga teng bo‘ladi. Bu usul chegaralangan qo‘llanishga 

ega; uni vallarning silindrik, konussimon va shakldor kalta bo‘yinlariga ishlov berishda qo‘llash 

mumkin. 

---