1- mavzu: ”O‘zbekistonning eng yangi tarixi” o‘quv kursining predmeti, maqsadi va vazifalari, nazariy-metodik tamoyillari

Tarixiy bilish uchun ma'lum usullardan foydalaniladi

. Tadqiqot usuli sifatida  

bilish  bizga  bilim  qanday  amalga  oshirilishini,  qanday  ilmiy  prinsiplarga 

asoslanganligini  aniqlashga  imkon  beradi.  Tarixiy  bilishning  eng  keng  tarqalgan 

usullari  ikki  ming  yil  oldin  paydo  bo‘lgan  tarixiy  jarayonga  nisbatan  ikki 

yondoshishdir,  ya'ni,  tarixni  idealistik  va  materialistik  tushunish.  Tarixni  bilish 

uchun  tahlil  qilish,  sintez  qilish,  tavsif  zarur.  Zamonaviy  tarix  fanida  ijtimoiy 

taraqqiyotni  ob'ektiv  qonunlar  bilan  belgilanadigan  tabiiy-tarixiy  jarayon  sifatida 

---

12 

 

ko‘rib  chiqadigan  dialektik-materialistik  usul  qabul  qilingan,  ammo  ommaning, 

siyosiy  partiyalarning,  rahbarlarning  xatti-harakatlari  shaklidagi  subektiv  omillar 

ta'siri ham bor. 

Maxsus tarixiy tadqiqot usullari sifatida quyidagilarni ta'kidlaymiz: 

• xronologik,  tarixiy  materiallarni  vaqt  tartibida  taqdim  etish  zarurligini 

ta'minlaydigan; 

• sinxron, bu dunyoda yoki jamiyatda sodir bo‘layotgan voqealarni bir vaqtning 

o‘zida o‘rganishni o‘z ichiga oladi; 

• Dichronny davriylashtirish usuli;  

• tarixiy modellashtirish usuli; 

• statistik usul. 

 Ushbu usullardan kompleks foydalanish bilan mamlakatning tarixiy o‘tmishi 

va bugungi kunini o‘rganishda ilmiylik  va ishonchlilik kuzatilishi mumkin. 

Tarixiy  bilimlarning  ob'ektivligi  ilmiy  tamoyillar  bilan  ta'minlanadi.  Tarixiy 

bilish prinsipi  hodisalarni tahlil qilishda kuzatilishi kerak bo‘lgan asosiy qoidadir.  

Asosiy ilmiy prinsiplar - tarixiylik, ob'ektivlik, muqobillik, ijtimoiy yondoshish 

va shu kabilardir. 

Tarixiylik  prinsipi  har  qanday  tarixiy  faktni,  har  qanday    hodisani  tarixiy 

vaziyatni  umumiy  rivojlanish  qonuniyatlari  bilan  hisobga  olgan  holda  o‘rganish 

zarurligini anglatadi. Tarixiylik prinsipi jamiyat rivojlanishining harakatlantiruvchi 

kuchlari,  tarixiy  shaxslarning  xatti-harakatlari  va  harakatlarining  sabablarini 

tushuntirishga imkon beradi. 

Ob'ektivlik  prinsipi  faktlar  va  hodisalarga  ularning  xilma-xilligi,  qarama-

qarshiliklari va ijobiy va salbiy tomonlarini hisobga olgan holda ishonishni nazarda 

tutadi. Tarixiy hodisa va dalillarni o‘rganishning ob'ektivligi uchun shuni esda tutish 

kerakki,  faktlar  to‘planib,  sinchkovlik  bilan  tahlil  qilinishi  zarur,  shu  bilan  birga, 

tarixiy adabiyotni o‘rganishda sub'ektiv yondoshuvlar mavjudligini ham nazardan 

qochirmaslik lozim.  

Muqobillik  prinsipi  ob'ektiv  voqelik  va  imkoniyatlarni  tahlil  qilish  asosida 

ma'lum bir voqea, hodisalar, jarayonlarning ehtimollik darajasini aniqlashga yordam 

---

13 

 

beradi.  Ushbu  pozisiya  tarixiy  alternativalarni  hisobga  olgan  holda,  turli 

mamlakatlarning tarixiy yo‘lini baholash, foydalanilmagan imkoniyatlarni aniqlash 

va kelajak uchun saboq olish imkonini beradi. 

Ijtimoiy yondoshish prinsipi tarixchini bir jamiyatda faoliyat yuritayotgan turli 

xil ijtimoiy guruhlar va ularning rahbarlarining manfaatlarini hisobga olgan holda, 

jarayonlar va hodisalarni birgalikda ijtimoiy va mehnat faoliyati jarayonida moddiy 

va ma'naviy manfaatlarning taqsimlanishini hisobga olishga majbur qiladi. 

Tarixchi voqea va tarixiy rivojlanish bosqichlarini xolisona baholab borishga 

chaqiriladi,  chunki  tarixiy  manbalardan  topilgan  yangi  fakt  va  hodisalar  doimiy 

ravishda  to‘planib  boraveradi.  Tarixiy  manbalar  tarixiy  jarayonni  bevosita  aks 

ettiradigan  va  insoniyat  jamiyatining  o‘tmishini  o‘rganishga  imkon  beradigan 

barcha narsalarni o‘z ichiga oladi. 

XX  asrda  hodisalarining  foto-kinematografik  va  fonda  yozib  olishning  keng 

tarqalgan yangi usullari yuzaga keldi. Bunday manbalarning miqdori va sifati tezda 

o‘sib  bormoqda.  Fotosurat  va  kino  hujjatlari  yozma  manbalarga  qaraganda 

voqealarning  ishonchli  aks  ettiradi  va  zamonaviy  axborot  texnologiyalaridan 

foydalanish tarixiy manbalarni ommaga taqdim etadi, deb ishoniladi. 

Zamonaviy  tarix  ijtimoiy  fan  sifatida  zamonaviy  liberal  san'at  ta'limining 

tarkibiy  qismiga  aylandi  va  uning  barcha  o‘quvchilariga  tahlil  metodologiyasida 

zaruriy  tayyorgarlikni  beradi,  ijtimoiy  hodisalarni,  dunyoqarash  mezonlarini, 

ta'limiy bilimlarni ma'naviy amaliyot bilan bog‘lash qobiliyatini rivojlantiradi. 

O‘zbekistonning eng yangi tarixi jamiyatimiz ma'naviy rivojlanishi va ma'rifati 

muammolarini ob'ektiv yoritishga yordam beradi. Eng yangi  tarixni o‘rganishning 

amaliy  ahamiyati  shundaki,  u  nafaqat  ma'naviy  yuksaltirib,  boyitibgina  qolmay, 

balki mintaqa tarixi haqidagi tushunchani kengaytirishga yordam beradi.  

Tarixiy  merosini    asrab-avaylash  esa,  nafaqat  ta'lim  tizimi  va  ta'lim 

muassasalari professor-o‘qituvchilarining, balki mamlakatning har bir fuqarosining 

eng muhim bo‘lgan vazifasidir. 

Millatning ma'naviy tiklanishining muhim sharti - bu Markaziy Osiyo mintaqasida 

yashovchi  barcha  xalqlarning  boy  tarixiy  merosining,  shu  jumladan,  Sharq 

---

14 

 

Uyg‘onish davrida yashagan buyuk ma'rifatparvarlar tomonidan yaratilgan asarlarni 

chuqur o‘rganishga bog‘liq. Buning muhim tomoni shundaki, ularda insonparvarlik, 

bag‘rikenglik  va  tenglikka  asoslangan  oqilona  jamiyat  haqidagi  g‘oyalar  ifoda 

etilgan.  

"O‘zbekistonning eng yangi tarixi" fanining maqsadi - respublika iqtisodiyotini isloh 

qilish, iqtisodiy, siyosiy va sud tizimini liberallashtirish, suverenitet, demokratiya, 

"o‘zbek  modeli"  kabi  tushunchalarning  mohiyati  va  mazmunini  ochib  berishdan, 

shuningdek, xalqaro munosabatlar, dunyoning zamonaviy manzarasi, globallashuv 

jarayonlari,  ma'naviy  qadriyatlarning  tiklanishi,  milliy  mustaqillik  g‘oyasi  va 

mafkurasi, fuqarolik jamiyati  va boshqalarni o‘rganishdan iboratdir. 

"O‘zbekistonning eng yangi tarixi" kursini o‘rganishda biz tarixiy  bilimlar, falsafa, 

sosilogiya,  siyosatshunoslik,  madaniyatshunoslik,  xalqaro  munosabatlar  va 

hokazolarning metodologik asoslariga tayanishni taklif qilamiz, bu esa, jamiyatimiz 

hayotining barcha jabhalarining xilma-xilligi va naqshlarini ochib berishga imkon 

beradi. 

 Mustaqil  rivojlanishning  o‘tgan  yillari  davomida  respublikaning  ko‘p  millatli 

aholisining  mentalitetini  hisobga  olgan  holda  qurilgan  va  bundan  keyin  ham 

demokratik  tamoyillar  va  qadriyatlar  asosida  quriladigan  ijtimoiy  hayotning 

shakllanishi va rivojlanishi bilan bog‘liq katta nazariy va amaliy tajriba to‘plandi. 

"O‘zbekistonning eng yangi tarixi" kursi zamonaviy gumanitar ta'limning ajralmas 

qismi  bo‘lib,  barcha  talabalarga  hozirgi  bosqichda  jamiyatimizning  iqtisodiy, 

siyosiy, ijtimoiy va ma'naviy hayotini tahlil qilish metodologiyasi bo‘yicha zaruriy 

tayyorgarlikni  beradi,  ijtimoiy  hodisalarni  baholash  mezonlarini  ishlab  chiqadi, 

tarixiy  aloqalarni  o‘rganadi."O‘zbekistonning  eng  yangi  tarixi”  kursini  o‘rganish 

barchaga  zamonamizning  dolzarb  masalalarini,  shu  jumladan,  huquqiy  davlat  va 

fuqarolik jamiyati asoslarining yaratish jarayonlarini chuqur o‘rganish imkoniyatini 

beradi. 

---

15 

 

 "O‘zbekistonning eng yangi tarixi" kursini o‘rganishning amaliy ahamiyati shundan 

iboratki,  u  kishilarda  nafaqat  mas'uliyat,  vatanparvarlik,  bag‘rikenglik  hissini 

uyg‘otadi, balki mintaqa tarixi haqidagi tasavvurlarni kengaytirishga yordam beradi, 

davlat  mustaqilligi  siyosatining  aniq  masalalarini  ishlab  chiqishda,  mamlakatda 

demokratik  islohotlarni  yanada  chuqurlashtirish  va  fuqarolik  jamiyati  asoslarini 

mustahkamlashda faol ishtirok etadi.  

"O‘zbekistonning eng yangi tarixi" kursining asosiy vazifalari yangi dunyoqarash 

asoslarini,  mafkuraviy  immunitetni,  yoshlar  o‘rtasida  mustaqil  fikrlash 

ko‘nikmalarini  shakllantirish,  talabalar  ongiga  asosiy  madaniy  tushunchalar  va 

tamoyillarni kiritish, "ma'naviy bo‘shliq" ning paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslikdan 

iboratdir. Bu, yosh avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, ularda insoniyatning 

ilg‘or  g‘oyalari  bilan  uyg‘unlashgan  ijodiy  dunyoqarashni  shakllantirishda  juda 

muhim omil hisoblanadi. 

Hozirgi davrda jahon sivilizasiyasiga bebaho hissa qo‘shgan xalqimizning tarixiy 

o‘tmishini  tiklash  va  saqlash  eng  muhim  vazifalardan  biri  bo‘lib  qolmoqda. 

Zamonaviy tarixni o‘rganish  - keng dunyoqarashga,  chuqur ijtimoiy va gumanitar 

bilimga,  zamonaviy fikrlashga ega yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlashning 

bevosita tarkibiy qismidir. 

Hech shubha yo‘qki, zamonaviy tarix ijtimoiy va gumanitar fanlarni birlashtiruvchi 

omil,  milliy  istiqlol  g‘oyasining  tarannum  etuvchi,      yoshlarni  ma'naviy-axloqiy 

tarbiyalash  va  barkamol  rivojlangan  shaxsni  shakllantiruvchi  vosita  sifatida  o‘z 

o‘rniga bundan buyon ham ega bo‘lib boraveradi.