1- mavzu: ”O‘zbekistonning eng yangi tarixi” o‘quv kursining predmeti, maqsadi va vazifalari, nazariy-metodik tamoyillari

                             

 

2. "Eng yangi tarix" tushunchasining ta'rifi, mazmun -mohiyati 

 

O‘zbekistonda  ijtimoiy-iqtisodiy  va  siyosiy  hayotni  isloh  qilish  bilan  bir 

vaqtda, milliy o‘ziga xoslikni mustahkamlash jarayonlari boshlandi. Tarixiy xotira - 

milliy  o‘ziga  xoslikni  tarixan  idrok  etishda  asos  bo‘lib  xizmat  qildi.  Ma'lumki, 

tarixiy  xotira  xazinasi  millat  taraqqiyotiga  yordam  beradigan  milliy  ongning 

samarali  kuchi  sifatida  ona  tiliga,  turmush  tarziga,  urf-odatlari  va  madaniyatiga 

ehtiyotkorlik  bilan  munosabatda  bo‘lishni  talab  qiladi.  Bu  shunchaki  ma'naviy 

merosni saqlab qolish uchun tarixiy qadriyatlarni jalb qilish emas, balki ma'naviy 

---

3 

 

tiklanish  yo‘lini  boshlash  uchun  xalq  o‘zining  ko‘p  asrlik  tarixiga,  ming  yillik 

madaniy tajribasiga, buyuk ajdodlari merosiga murojaat qilishi va O‘zbekistonning 

jahon  hamjamiyatiga  qanday  ma'naviy-axloqiy  boyliklar  bilan  kirishi  kerakligini 

anglatadi. Bularning barchasi I.Karimov tomonidan tarixiy xotiraga berilgan mazkur 

ta'rifda  o‘z  ifodasini  topgan:  “Tarixiy  xotira  –  bu  umr  mazmunini,  avlodlar 

o‘rtasidagi  vorislik  tuyg‘usini,  ularning  bir-biriga  daxldor  ekanligini,  hayotning 

bamisoli  uzviy  halqalar  kabi  ketma-ket  bog‘lanishini  anglash,    tarixdan  xulosa 

chiqarib,  bugungi  kun  uchun  to‘g‘ri  yo‘l  tanlash,  ota-bobolarimizning  ro‘hi 

poklariga    hurmat  bilan  qarash,  milliy  qadriyat  va  an'analarimizni  toptashga  yo‘l 

qo‘ymaslik, ularni ko‘z qorachig‘idek asrash demakdir”. 

Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimovning 2011 yilda nashr etilgan "O‘zbekiston 

mustaqillikka erishish ostonasida" deb nomlangan asari O‘zbekiston tarixidagi eng 

yangi  davrni  chuqur  o‘rganishga  kuchli  turtki  bo‘ldi.  Unda  respublika  rahbari 

sifatida    Islom  Abdug‘anievich  Karimovning    mustaqillik  masalasidagi    qat'iy 

pozisiyasi  aniq  tarixiy  hujjatlar  asosida  ko‘rsatib  berilgan.U  davlat  yetakchisi 

sifatida  eng  mashaqqatli davrda o‘z  faoliyatini boshladi.  Hali   Sovet  Ittifoqi   o‘z 

kuchini saqlab, repressiv siyosatini davom ettirar, ammo, shunga qaramay, chuqur 

tanazzul yoqasiga kelib qolgan, kishilar orasida kelajakka ishonchsizlik va vahima 

kayfiyati  hukmron  edi.  Bunday  murakkab  sharoitda    odamlarni  kutilmagan 

zarbalardan  himoya  qilish,  tushkun  ruhiy  vaziyatdan  olib  chiqish,  ularda  ertangi 

kunga bo‘lgan ishonch hissini qaror toptirish g‘oyat muhim edi. 

Sirasini aytganda, ushbu kitob - eski tizimni buzish paytida, erkin va mustaqil 

hayot yo‘lida paydo bo‘lgan savollarga javoblarni o‘z ichiga oladi. Shu jihatdan ham 

u  juda ko‘p faktik va tahliliy materiallarni o‘z ichiga olgan ensiklopedik asardir. 

Kitobga kiritilgan har bir tarixiy hujjatda o‘sha tashvishli zamonning ritmi seziladi, 

muallifning o‘sha tarixiy voqealarga dahldorligi va bevosita ishtirokchisi sifatidagi 

munosabati    aks  ettiriladi.  Bir  so‘z  bilan  aytganda,  ushbu  kitob  yaqin  o‘tmish 

tarixining haqiqiy tasvirini to‘la aks ettirigani bilan ham qadrlidir. 

Ko‘plab  milliy  tarixiy  maktablarda  mamlakatning  zamonaviy  tarixining 

boshlanishi uning xorijiy hukmronlikdan ozod bo‘lganligi va mustaqil milliy davlat 

---

4 

 

tashkil  topishi  bilan  belgilanadi.  Zamonaviy  tarixni  davrlashtirishga  boshqa 

yondashuvlar tarafdorlari "hozirgi zamon" atamasida hozirgi zamon bilan bevosita 

bog‘liq bo‘lgan davrni nazarda tutadilar. Ular XX asr tarixi yoki hozirgi tarix haqida 

gapirishni afzal ko‘radilar. 

Mustaqillik  yillarida  O‘zbekiston  tarixshunosligi  muhim  o‘zgarishlarga 

uchradi.  Sovet  partiyasi  mafkurasining  rad  qilinishi  munosabati  bilan  u  yangi 

bosqichga  o‘tdi,  ijtimoiy  rivojlanish  ehtiyojlari  oldiga  yangi  nazariy  va  uslubiy 

darajani  egallash,  yangi  ilmiy  yo‘nalishlarni  ishlab  chiqishni  boshlash  vazifasi 

qo‘yildi. 

Ko‘pgina  mutaxassislarning  fikriga ko‘ra,  O‘zbekistonning  zamonaviy  tarixi 

1989  yildan  boshlanadi.  Mazkur  sana  bilan  bog‘liq  voqealar  -    sovet  totalitar 

tuzumining  so‘nggi  o‘n  yilligidan  boshlab  chuqur  inqiroz  pallasiga  kirganligi, 

xususan,  respublikalarning  milliy,  iqtisodiy,  ijtimoiy  manfaatlariga  e'tiborsizlik 

bilan xarakterlanadi. O‘zbekiston tarixidagi ushbu murakkab davrda siyosiy sahnada 

yangi  shakllangan  lider  -  Islom  Abdug‘anievich  Karimov  paydo  bo‘ldi.  Uning 

oqilona  siyosati  tufayli  respublikaning  manfaatlari  himoya  qilindi,  mamlakatni 

siyosiy  va  iqtisodiy  inqirozdan,  ichki  va  tashqi  mojarolardan  qutqarish  mumkin 

bo‘ldi.  I.A.Karimov  davlat  rahbari  sifatida  faoliyat  boshlagan  kundan  boshlab, 

milliy  mustaqillik  g‘oyasini  ilgari  surdi  va  nihoyat,1991  yil  avgust  oyida 

O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi e'lon qilindi. 

Suveren  davlat    sifatida  O‘zbekistonning  eng  yangi  tarixi  butun  insoniyat 

tarixiy  taraqqiyotining  yangi  bosqichiga  to‘g‘ri  keladi  va  shuning  uchun  ham  u 

zamonamizning  global  voqealari  bilan  chambarchas  bog‘liq  bo‘lgan    eng  yangi 

tarixning ajralmas qismiga aylandi. 

Tarixdan  ma'lumki,  ko‘plab  xalqlarning  mustaqillikka  erishishi,  ularning 

nafaqat  yangi  shakllangan  davlatlari  tarkibini,  balki  xalqaro  maqomini  ham 

o‘zgartirgan va bu "yaqin tarix" tushunchasini belgilashda muhim omillardan biri 

bo‘lgan. 

Bu    o‘rinda  yangi  va  zamonaviy  zamon  o‘rtasidagi  tarixiy  davrni  bir  voqea 

sodir bo‘lgan sana bilan emas (juda katta miqyosda bo‘lsa ham), balki jamiyatning 

---

5 

 

turli sohalaridagi sifat o‘zgarishini ko‘rsatadigan hodisa va jarayonlarning umumiy 

miqyosi doirasida aniqlash kerak. 

Yuqorida aytilganlardan kelib chiqib, O‘zbekistonni mustaqil rivojlanishining 

mohiyati,  mazmuni  va  ahamiyatini  baholab,  mamlakat  yaqin  tarixini  quyidagi 

bosqichlarga bo‘lish mumkin.  

Birinchi  bosqich: 1989  yildan 1991  yilgacha. Bu bosqich  -  yangi  rahbarning 

siyosat  maydonida    paydo  bo‘lishi,    milliy  istiqlol  g‘oyasining  pishib  yetilishi,  

SSSRning parchalanib ketishi negizida yuzaga kelgan muammolarni bartaraf etish 

bilan bog‘liq sa'y-harakatlar bilan tavsiflanadi. 

Ikkinchi bosqich: 1991 - 2000 yillar. Bu - ustuvor islohotlar va o‘zgarishlardan 

milliy  davlatchilik  asoslarini  shakllantirish  hamda  ijtimoiy  yo‘naltirilgan  bozor 

iqtisodiyotiga o‘tish davri. Tarixan qisqa vaqt ichida "taraqqiyotning o‘zbek modeli" 

ni tanlab olish natijasida milliy davlat shakllanishi uchun ishonchli qonunchilik va 

huquqiy  asos  yaratildi.  Davlat  boshqaruvining  yangi  tuzilmalari  yuzaga  keldi,  

jamoat  va  fuqarolik  institutlarining  asoslari  barpo  etila  boshlandi,  bozor 

iqtisodiyotiga o‘tish amalga oshirildi. 

Uchinchi  bosqich:  2001-2010  yillar.  Bu  bosqichda  -  mamlakatni  faol 

demokratik  yangilash  va  modernizasiya  qilish  boshlandi.  Bu  davrning  asosiy 

vazifasi kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyatiga bosqichma-bosqich o‘tish edi. 

Shu negizda siyosiy va iqtisodiy hayotning barcha jabhalarini demokratlashtirish va 

liberallashtirish, davlat va jamiyat qurilishi, inson huquqlari va erkinliklarini himoya 

qiladigan,  fuqarolarning  siyosiy  va  iqtisodiy  faolligini  oshiradigan,  fuqarolik 

jamiyati  asoslarini  shakllantiradigan  mustaqil  sud  tizimini  mustahkamlash 

jarayonlari davom etdi. 

To‘rtinchi  bosqich:  2010-2016.  Bu  bosqichda  mamlakatimizda  demokratik 

islohotlarni  yanada  chuqurlashtirish  va  modernizasiya  qilish  jarayoni  davom 

etmoqda. 

Ushbu 

bosqich 

davlat 

hokimiyati 

va 

boshqaruvini 

yanada 

demokratlashtirish, sud-huquq tizimini, axborot sohasini isloh qilish, so‘z erkinligini 

ta'minlash,  saylov  qonunchiligini  rivojlantirish,  demokratik  bozor  islohotlarini 

---

6 

 

chuqurlashtirish  va  iqtisodiyotni  liberallashtirish  bo‘yicha  islohotlarning  huquqiy 

asoslarini yaratish bilan tavsiflanadi. 

O‘zbekistonning  zamonaviy  tarixining  beshinchi  bosqichi  2017  yildan 

boshlandi.  O‘zbekiston  Prezidenti  Sh.M.Mirziyoev  tashabbusi  bilan  2017-2021 

yillarda  O‘zbekistonni  yanada  rivojlantirish  bo‘yicha  Harakatlar  strategiyasining 

yangi  konsepsiyasi  ishlab  chiqildi.  Ushbu  tarixiy  hujjat  mustaqillikni  qo‘lga 

kiritilganidan boshlab, mamlakatni demokratik yangilash va rivojlantirish bo‘yicha 

keng  ko‘lamli  islohotlarni  rivojlantirishni  aks  ettiradi,  unda  davlat  va  jamiyat 

rivojlanishining  yangi  bosqichida  modernizasiyani  yanada  davom  ettirishning 

strategik dasturi belgilab berilgan. 

Ushbu bosqich davlat hokimiyati va boshqaruvini yanada demokratlashtirish, 

sud-huquq tizimini, axborot sohasini isloh qilish, so‘z erkinligini ta'minlash, saylov 

qonunchiligini  rivojlantirish,  demokratik  bozor  islohotlarini  chuqurlashtirish  va 

iqtisodiyotni liberallashtirish bo‘yicha islohotlar uchun huquqiy asoslarni yaratishni 

davom ettirish bilan tavsiflanadi. 

Ta'kidlash  joizki,  zamonaviy  davrga  oid  har  xil  qarashlarni  hisobga  olgan 

holda,  O‘zbekistonning  eng  yangi  tarixini  davrlashtirish  bilan  bog‘lik  mazkur 

bosqichlarni,  avvalo,  tarixchi  foydalanishi  kerak  bo‘lgan  vosita  sifatida  ko‘rib 

tushunish kerak va bu boshqa mutaxassislarning fikrlari bilan mos kelmasligi ham 

mumkin. 

Zamonaviy  tarixni  o‘rganishning  dolzarbligi uning  zamonaviy  hayotga  ta'sir 

ko‘rsatadigan  voqealarni  tushunishga  yordam  berishi  bilan  belgilanadi.  Bu 

voqealarning tarixiy  ahamiyati va mohiyati nimada.? Ayrim siyosatchilarning roli 

qanday, bu voqealarning  rivojlanishi qanday  ssenariylarga  ega va ular  zamonaviy 

jarayonlar bilan qanday bog‘liq? Bu yaqin tarix javob berishi kerak bo‘lgan savollar. 

Javoblar  esa,  mutaxassislarning  voqea-hodisalarni  qay  darajada  rivojlanish    va  

kelajak bilan bog‘liq tendensiyalarni qay tarzda idrok etish qobiliyati bilan bog‘liq.