B. A. Nazarbayeva

Optimallash  metodlari. 

Chiziqsiz  dasturlash  metodlari  sinflari  haqidagi 

ma’lumotlar quyidagi 7.2- jadvalda keltirilgan: 

 

---

385 

 

7.2- jadval 

Sinflarga bo‘lish 

Metodlar guruxi  

Guruxlar xususiyati 

Foydalanish  

x  bo‘yicha  F  (x)  maqsadli 

funksiya darajasi bo‘yicha  

Nolinchi tartibli 

Birinchi tartibli 

 

Ikkinchi tartibli 

 

Darajalardan foydalanmaydi.  

Birinchi 

tartibli 

darajalardan 

foydalaniladi.  

ikkinchi 

tartibli 

darajalardan 

foydalaniladi. 

Izlanayotgan  ekstremumlar 

xarakteri bo‘yicha  

Global izlash 

Lokal izlash 

Global ekstremum aniqlanadi. 

Lokal ekstremum aniqlanadi. 

Chegaralashlar 

borligi 

bo‘yicha 

 

Shartsiz optimallash  

Shartli optimallash  

Chegaralanishlar bo‘lmaydi 

Chegaralanishlar borligida izlash 

n-boshqaruvchi  parametrlar 

soni 

Bir o‘lchovli izlash  

Ko‘p o‘lchovli izlash 

n=1 

n>1 

 

Yechilayotgan  masalalar  xarakteriga  optimallash  metod  va  algoritmlarining 

samaradorlik 

 

ko‘rsatkichlarining 

bog‘liqligi,  REA  lar  parametrlarini 

optimallashning asosiy metodlari sifatida chiziqsiz dasturlashning bitta yoki ikkita 

metodini 

asosiy 

metodlari 

deb 

tanlab 

olish 

imkoniyatini 

bermaydi. 

Samaradorlikning asosiy ko‘rsatkichlari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: 

-

 

izlash  uchun  ketadigan  vaqt  –  berilgan  dastlabki  nuqtalaridan  ekstremal 

nuqta  atrofini  topish  jarayonida  tizim  tomonida  matematik  modelga  qilinadigan 

murojaatlar soni:  

-

 

algoritmik  puxtalik  –  berilgan  masala  uchun  ekstremal  nuqta  atrofini 

topishga ketadigan chegaralangan izlash vaqt ehtimolligi; 

-

 

aniqlik  –  E  –  X*  vektorlarning  gurux  masalalari  uchun  o‘rtacha  mezoni, 

bu erda E – ekstremal nuqta, X* - izlanish traektoriyasining oxirgi nuqtasi. 

 Quyidagi  optimallash  metodlari  mavjud:  chiziqsiz  dasturlash  metodlari; 

maksimumni  izlash  algoritmlari;  bir  o‘lchovli  minimallash  metodlari;  chiziqli 

dasturlashda  simpleks  metodi;  diskret  dasturlash  metodlari;  graflar  haqida  asosiy 

ma’lumotlar. 

Loyihalashtirilayotgan  sxemalar,  konstruksiyalar,  jarayonlar  strukturasini 

izohlashda  graflar  nazariyasi  matematik  apparatidan  keng  foydalaniladi.  Bu 

apparatlar to‘plamlar nazariyasi va matematikaga asoslanadi. Graflar nazariyasidan 

foydalanish  REA  larni  sxemali  va  konstruktiv  xususiyatlarini  ko‘rinarli  qilib 

---

386 

 

izohlash  imkoniyatini  beradi,  undan  tashqari  turli  algoritmlarni  EHM  lar 

ishlatishda axborotlarni o‘zgartirishga qulay hisoblanadi.