B. A. Nazarbayeva

Temperaturani  akustik  datchiklari. 

Ekstremal  sharoitlarda  ishlashda 

(kriogen  haroratlar  diapazonida,  yadro  reaktorlarida  radiatsiya  darajasi  yuqori 

---

286 

 

bo‘lganda), shuningdek bu erga kontaktli datchiklarni joylashtirib bo‘lmaydigan va 

IQ detektorlardan foydalanib bo‘lmaydigan germetik yopiq kenglikda o‘lchashlarni 

o‘tkazishda haroratni aniqlash juda qiyin bo‘ladi. Bunday hollarda odatda akustik 

harorat datchiklari qo‘llaniladi, ularning harakat tamoyili tovush tezligining tovush 

tarqaladigan  muhitning  haroratiga  bog‘lanishiga  asoslanadi.  Masalan,  normal 

atmosfera  bosimida  quruq  havo  uchun  bu  bog‘lanish  quyidagi  ko‘rinishga  ega 

bo‘ladi: 

                                         v=331,5

                                              

(5.22) 

Bunda 

v –

 yorug‘lik tezligi, 

T- 

absolyut harorat. 

          

 

 

5.18-rasm. Ultratovushli detektorga ega bo‘lgan akustik termometr 

 

Akustik  harorat  datchiklari  (5.18-rasm)  uchta  tarkibiy  qism  –  ultratovushli 

peredatchik  (uzatgich)  va  priemnik  (qabul  qilgich),  shuningdek  gaz  bilan 

to‘ldirilgan  germetik  trubkadan  tashkil  topadi.  Uzatgich  va  qabul  qilgich  o‘zida 

trubka  bilan  akustik  bog‘lanmagan  pyezoelektrik  keramik  plastinkalarni  taqdim 

qiladi,  bu  tovushning  asosan  trubkaning  ichidagi  gaz  orqali  tarqalishini 

ta’minlaydi.  Gaz  sifatida  ko‘pincha  quruq  havodan  foydalaniladi.  Datchikning 

muqobil  konstruksiyasida  uzatuvchi  va  qabul  qiluvchi  kristallar  uning  ichidagi 

---

287 

 

muhitning  haroratini  o‘lchash  zarur  bo‘lgan  yopiq  kameraning  ichiga 

joylashtiriladi.  Ichki  muhitning  hajmi  va  massasi  doimiy  qilib  ushlab  turilgan 

hollarda  oraliq  trubkani  qo‘llash  talab  qilinmaydi.  Uni  qo‘llash  zarur  bo‘lgan 

hollarda  uni  mexanik  deformatsiyalar  va  juda  yuqori  haroratlar  ta’sirida 

germetiklikning  yo‘qolishidan  himoya  qilish  kerak  bo‘ladi.  Trubka  uchun  invar 

qo‘l keladigan material bo‘lib hisoblanadi.