Оliy vа oʻrtа mахsus ta’lim vаzirligi tоshkеnt аrхitеkturа

 ISHLAB CHIQARISH SANITARIYASI VA GIGIYENASI 
4.1. Sanitariya talablari va mehnat sharoiti 
 
Ish joylarida iqlim koʻrsatkichlarini oʻrganish va nazorat qilish. 
Har  qanday  jismoniy  mehnat  jarayonida  ishlab  chiqarish  muhitining  odam 
organizmiga  salbiy  ta’siri  boʻladi,  chunki  mushaklarning  kuch  ta’sirida  uzayib 
qisqarishi koʻp marotaba takrorlanishi evaziga markaziy nerv tolalarida zoʻriqish 
hosil boʻladi. Shu sababli, mehnatkashning xavfsizligini  ta’minlamagan sharoitda 
ishlashi  markaziy  nerv  tizimini  tezda  toliqishiga  va  butun  vujudini  charchashiga 
olib keladi. Buning natijasida odamning sezuvchanligi va ishlash qobiliyati keskin 
pasayib boradi. 
Zararli  mehnat  sharoitining  surunkali  ta’siridan  kishi  salomatligi  sekin–asta 
yomonlashib  boraveradi,  (koʻrish  va  eshitish  qobiliyatini  pasayishi,  titroq  kasali, 
ruhiy toliqishi va h.k.). Buning natijasida odamning ijobiy mehnat qilish qobiliyati 
qisman  yoki  butkul  yoʻqolib  boradi.  Bu  xol  kasb  kasalligi  deb  yuritiladi. 
Ishchilarning  sogʻligʻiga  bevosita  ta’sir  koʻrsatuvchi  omillar  qatoriga  mehnat 
sharoiti, iqlim sharoiti, ish joyidagi zararli shovqin va tebranishlar, yorugʻlikning 
yetishmasligi,  zararli  chang  va  gazlarning  me’yoridan  oshib  ketganligi  va 
boshqalar  kiradi.  Bularning  inson  salomatligiga  salbiy  ta’sirini  oldini  olish 
tadbirlarini  belgilash  bilan  ishlab  chiqarish  sanitariya  va  gigiyenasi  fani 
shugʻullanadi. 
Uning asosiy vazifalari yuqorida sanab oʻtilgan omillarning kishi organizmiga 
qanday ta’sir koʻrsatishi va uning oqibatini oʻrganish bilan bir qatorda, unga qarshi 
chora tadbirlarni ishlab chiqish va zararli omillarni ruxsat etilgan bezarar me’yorini 
belgilab berishdan iboratdir. 
Shunday  qilib,  qurilishda  ishlab  chiqarish  sanitariyasi  tozalik  va  ozodalik 
boʻyicha  tadbirlar  majmuasini  tuzishdan  iborat  boʻlib,  maqsadi  ishlab  chiqarish 
korxonalarida sogʻlom mehnat sharoitini yaratishdir. 

---

101 
 
Quruvchilikni oʻziga xos jihatlari, ya’niy ish joyining doim oʻzgarib turishi, 
ochiq  havoda  boʻlishi,  bir  nechta  ish  jarayonlarini  bajara  olishi  va  boshqalar  ish 
joyida moʻtadil iqlim sharoitini yaratishga imkon bermaydi. 
Shu  sababdan,  salomatlik  va  ozodalik  qoidalari  quruvchilar  uchun  ish 
joylarida  ijtimoiy  va  tibbiy  xizmat  koʻrsatish  borasida  maxsus  uslubiy  yoʻllarni 
izlashni  taqozo  qiladi.  Mehnat  jarayonida  turli  vaziyatda  odamga  har  xil  salbiy 
omillar ta’sir qiladi. Bularni ishlab chiqarishdagi zararli omillar deb yuritiladi va 
ularning  insonga  uzoq  ta’siri  natijasida  paydo  boʻlgan  xastaliklarni  esa,  kasb 
kasalligi  deb  ataladi.  Bundan  tashqari,  barcha  zararli  omillarni  odamga  ta’sir 
xususiyatlariga  qarab  toʻrtta  yiriklashgan  guruhlarga  toifalash  mumkin,  ya’niy 
jismoniy, kimyoviy, biologik va psixofiziologik. 
Jismoniy  zararli  omillarga  zararli  gaz  va  chang  moddalari,  shovqin  va 
tebranishlar hamda qoniqarsiz iqlim va yorugʻlik sharoitlari kiradi. 
Kimyoviy  zararli  omillariga  esa  zaxarlanish  xollarini  chaqiruvchilar  kiradi. 
Biologik zararli omillarga inson tanasiga mikroblar orqali ta’sir qiluvchilar kiradi. 
Psixofiziologik  zararli omillarga  esa ishchining  ruhiyati va  shaxsoniyatiga salbiy 
ta’sir koʻrsatuvchilar kiradi.