Оliy vа oʻrtа mахsus ta’lim vаzirligi tоshkеnt аrхitеkturа

Ishchi va xizmatchilarni mehnat xavfsizligi boʻyicha malakasini oshirish 
 
Hozirgi  zamon  qurilish  tartiboti  xalq  xoʻjaligining  eng  murakkab  ishlab-
chiqarish jarayollardan biriga aylandikim, bunda ishchi va xizmatchilarning kasbiy 
malakasi ishning sifati va ularning xavfsizligiga bevosita bogʻliqdir. 
Qurilishda xavfsizlik texnikasi me’yori va qoidalari qayd qilingan (QMQ 3-
01-02-98)ning 1.2. bandida qurilish tashkilotlarining ma’muriyati yosh, tajribasiz 
oʻsmirlarni  ishga  qabul  qilingan  kundan  bir  oy  oʻtmagan  vaqt  ichida  ularga 
mehnatning xavfsiz bajarish yoʻllarini oʻrgatishlari shart deyilgan. 
Bu  odatda  maxsus  oʻqituv  muassasalarida  amalga  oshiriladi.  Vazirlar 
Mahkamasi  qaroriga  binoan  qurilish  va  sanoat  korxonalarida  muhandis  -  texnik 
xodimlar  va  ishchilarni  malakasini  oshirnsh  maqsadida  bilim  yurtlarining  oʻquv 

---

98 
 
dasturiga mehnat xavfsizligi talab va qoidalarni, sanitariya me’yorlari va yongʻin 
xavfsizligi  kiritilgan.  Mehnat  xavfsizliginn  tushintirish  -  instruktaj  oʻtkazish  
imkonnyati va zaruriyati bor joylarda mehnat xavfsizligi boʻyicha ishchi va texnik 
xodimlar bilimlarini sinov - test usulida aniqlash zaruriy shartlardan olinadi. 
Tushuntirishlar quyidagi koʻrinishlarda boʻladi: kirish oldidan tushuntirish va 
ish  joyida  tushuntirish.  Ish  joyidagi  tushuntirish  oʻz  navbatida  yana  rejada  va 
rejadan tashqari xolda uchraydi. Kirish oldidan tushuntirish xavfsizlik muhandisi 
tomonidan ishga qabul qilingan kunda oʻtkaziladi. 
Bu  tushuntarish  davomida  yangi  ishga  kirayotgan  ishchini  mazkur 
korxonaning  ichki  tartib  qoidalari,  oʻziga  xos  xavfli  va  zararli  omillari,  baxtsiz 
xodisalarga olib kelishi mumkin boʻlgan asosiy sabablar, xavfsizlik texnikasi talab 
va  me’yorlarini  bajarish,  shaxsiy  himoya  vositalaridan  foydalanish  va  baxtsiz 
xodisalar sodir boʻlganda birinchi yordam kursatish usullari bilan tainshtiriladi. 
Ish  joyidagi  tushuitirish  qurilish  boshligʻi  ishtirokida  usto  yoki  brigadir 
tomonidan  tutkaziladi.  Bunda  ishchi  bajaradigan  vazifasi:  ish  joyi  xavfsizlik 
texnikasi qoidalari bilan tanishadi. Mashina va mexanizmlarning ishlatish tartibi va 
ularda  kuzatiladigan  nosozliklar,  signal  berish  sxemalari,  shaxsiy  muhofaza 
vositalaridan foydalanish qoidalari tushuntiriladi. Ish joyida xavfsiz ishlash usullari 
namoyish  qilinadi.  Birinchi  kelgan  ishchi  10  kun  muddat  bilan  tajribali  ishchi 
nazoratida  ish  oʻrganadi.  Sinov  komissiyasi  tomonidan  ishchining  mahorati 
qoniqarli deb baholanganidan keyin  tajribani ishchi nazoratida unga mustaqil ish 
beriladi.  Oʻtkazilgan  barcha  tushuntirishlar  xavfsizlik  jurnaliga  va  ishchining 
shaxsiy kitobiga yozib qoʻyiladi. 
Korxonalardagi barcha ishchilar uchun uch-toʻrt oyda bir marta ish joyidagi 
tushuntirish rejali qaytarib turiladi. Qurilish tartibi oʻzgarganda, ish joylariga yangi 
mashina va plakatlar oʻrnatilganda, zaxarlanish va baxtsiz xodisalar roʻy bergan va 
shunga oʻxshash hollarda rejadan tashqari tushuntirish oʻtkaziladi. 
Qurilish  korxonalarida  mehnatni  muhofaza  qilish  masalalarini  tashkil  qilish 
maqsadida  xavfsizlik  texnikasi  koʻrgazmalari  tashkil  etiladi.  Unda  xavfsizlik 

---

99 
 
texnikasiga  oid  qoʻllanmalar,  pshakatlar,  maxsus  kitoblar,  zamonaviy  shaxsiy 
himoyalanish  vositalari  va  baxtsizliklar  sabablarining  taxlili  aniq  misollarda 
namoyish qilinadi. Bunay xonalar umumiy tushuntirish oʻtkazishda foydalaniladi. 
Ishchilarning  xavfsizlik  texnikasi  boʻyicha  bilimlarini  oshirish  uchun  ratsio, 
kino,  televizor  va  boshqa  vositalarni  keng  qoʻllash,  mehnat  muhofazasi  haqida 
modullar uyushtirish yaxshi natijalar beradi. 
Muhandis-texnik  xodimlar  va  ishchilarni  xavfsizlik  qoidalariga  oʻrgatish 
tartibi  xalq  xoʻjaligining  hamma  korxonalarga,  shu  jumladan  qurilish 
muassasalariga ham birday taalluqlidir. 
Ishchilar uchun malaka oshirishning eng sifatlisi maxsus bilim yurtida nazariy 
va amaliy bilimlarni uzviy bogʻlagan holda olib borilishi hisoblanadi. 
Bunday  oʻquv  yurtlarida  boʻlajak  quruvchilarni  ixtisoslari  boʻlgan  xolda 
dastlab  4  oy  muddat  ichida  oʻqitilib,  oxirida  olingan  bilimlari  sinov-testlari 
yordamida  aniqlanadi  va  har  bir  bitiruvchining  ilmiy  saviyasi  va  amaliy 
mahoratiga qarab malaka darajasi beriladi. 
Agar  ishchida  qoʻshimcha  yana  boshqa  ixtisoslarni  oʻzlashtirishda  ishtiyoq 
boʻlsa,  uni  ikkinchi  bor  malaka  oshirishga  2  yildan  keyin, 2  oyga  ruxsat  etiladi. 
Ishchilar oʻz malakalarini bu oʻquv yurtlarida korxona hisobidan oʻrtacha maosh 
olgan xolda oshiradilar. 
Muhandis-texnik  xodimlar  ham  oʻz  navbatida  korxona  hisobidan  malaka 
oshirish ilmiy muassasalarida I oydan 6 oygacha muddat bilan har 6 yilda bir marta 
oʻz  malakalarini  oshirib  boradilar.  Bunday  malaka  oshirishlar  muhandis-texnik 
xodimlarning har taraflama kamol topishlariga zamin yaratadi albatta.  
   
 
 
 
 
 
 
 
 

---

100 
 
4.