Оliy vа oʻrtа mахsus ta’lim vаzirligi tоshkеnt аrхitеkturа

MEHNAT MUHOFAZASIDA QONUNCHILIK ASOSLARI VA HUQUQIY 
ME’YORLAR 
Mehnat muhofazasida qonunchilik asoslari va huquqiy me’yorlar 
 
Bizning davlatimizda ishchi va xizmatchilarning mehnat jarayonida sogʻliqni 
saqlash, ya’niy kasb kasalliklari va tasodifiy jarohatlanish kabi baxtsiz xodisalarni 
oldini olish davlat nazorati ostiga olingan. 
Mustaqil Oʻzbekistan Respublnkasi Oliy kengashi 8 dekabr 1992 yildagi XIII 
chaqiriq  X  sessiyasida  tasdiqlangan  yangi  Bosh  Qomusida  Oʻzbekiston 
fuqarolariga  oʻzlariga  ma’qul  va  jamiyatga  foydali  boʻlgan  mehnat  bilan 
shugʻullanish,  hunar  oʻrgannsh,  ilm  olish,  dam  olish,  sogʻliqni  muhofaza  qilish, 
davolanish va boshqa huquqlar kafolatlangandir. 
Respublikamiz qonunlaridan yana biri Oʻzbekiston Respublikasining "Mehnat 
kodeksidir”, bunda mehnat muhofazasiga taalluqli barcha masalalar qonun asosida 
tasdiqlangan.  Bu  qonun  keng  qamrovli  boʻlib,  oʻz  tarkibida  jamoa  va  shaxsiy 
mehnat shartnomalarini tuzish (35-56 va 77-113 moddalar), mehnat qilish va dam 
olish vaqtlari ( 114-125 va 126-152 moddalar ), ish haqqi va toʻlov qoidalari (153-
164 va 165-173 moddalar), mehnat va intizom va uning muhofazasi (174 - 184 va 
211 - 223 moddalar), ayollar va yoshlar mehnati (224-238 va 239-257 moddalar), 
mehnatkashlarning ijtimoiy sugʻurta ta’minoti (282 - 294 moodalar) va boshqa shu 
kabilar  inson  hayotini  osoyishtaligini  va  xavfsizligini  ta’minlovchi  tartib  va 
qoidalarni oʻzida mujassamlashtiradi. 
1996  yil    apreldan  buyon  amalda  qoʻllanib  kelinayotgan  yana  bir  qonun 
Oʻzbekiston  Respublikasining  ma’muriy  javobgarlik  toʻgʻrisidagi  kodeksidir  [3]. 
Bunda  mehnatkashlarning  sogʻligʻi  va  mehnatni  muhofaza  qilish  maqsadida 
ma’muriy  huquqbuzarliklarga  nisbatan  majburiy  javobgarlik  jazo  choralari 
tayinlangan. 
Bu  qonunlar  mehnatkashlarimizni  ish  jarayonida  xavfvsizliklarini  muhofaza 
qilish,  ularni  haq-huquqlarini  himoya  qilish,  mehnat  sharoitlarini  sanitariya  va 

---

85 
 
xavfsizlik talablariga javob bera oladigan saviyada ta’minlanishini nazorat qilishga 
xizmat qiladi. 
Shu boisdan qurilish tashkilotlarining ma’muriyati xavf-xatarsiz ish sharoitini 
ta’minlay  oladigan  zamonaviy  texnika  vositalari,  ilgʻor  qurilish  uslublarini  joriy 
qilishga  masgʻuldir.  Buning  uchun  belgilangan  tartibda  mablagʻ  ajratiladi  va  u 
aynan  mehnat  xavfsizligini  ta’minlovchi  chora-tadbirlarni  oʻtkazish  uchungina 
sarflanmogʻi kerak. 
Sanoat  korxonalari  va  fuqaro  binolarini  loyihalash,  qurish  va  ularni 
foydalanishda albatta mehnat muhofazasi tartib qoidalariga rioya qilinmogʻi shart. 
Loyihalarda qurilish jarayonidagi mehnat xavfsizligi toʻla ta’minlanmagan boʻlsa, 
bunday loyihalar ishlab chiqarishga ruxsat etilmaydi va qurilayotgan biror sanoat 
korxonasi,  yoki  jamoat  binolari  qurilishida  inson  salomatligi  xavfsizlik  qoida  va 
me’yorlarida  koʻrsatilganidek  ta’minlanmagan  boʻlsa,  bunday  binolar  ham 
foydalanishga qabul qilinmaydi. 
Bu  qonunlardan  tashqari  qurilishda  mehnat  muhofazasini  boshqaradigan  bir 
qator xavfsizlik me’yorlari mavjudki, ularga quyidagilar misol boʻla oladi: 
-SNiP SH-4-80 - Mehnat xavfsizligi boʻyicha qurilish me’yorlari va qoidalari; 
-San  PnN  0029-94  -  Radiatsiya  xavfsizligi  boʻyicha  sanitariya  qoidalari  va 
me’yorlari: 
-GOST 12.1.001-12.1.002-78 SSBT (mehnat xavfsnzligi megʻzonlari tizimi I. 
GOST  12.4.011-87.  12.4.087-84,  12.4.089-86,  NRB-76  va  boshqalar  sanoat 
korxonalaridan chiqayotgan zararli moddalar va xavfli omillardan himoya qiluvchi 
shaxsiy vositalar megʻzonlari; 
 -mehnat  muhofazasini  boshqarish  qoidalari  (qurilish  sanoati  va  qurilish-
montaj tashkilotlarida mehnat xavfsizligi xizmati haqida umumiy qoidalar); 
-xotin-qizlar, yoshlar va ish faoliyati sust boʻlgan shaxslar mehnatini maxsus 
muhofazasi haqida qoida va me’yorlar; 
-mehnat muhofazasi borasida davlat va jamoa nazorati tashkilotlari faoliyatini 
boshqaradigan qoidalar (Davlat togʻ-texnik nazorati qoʻmitasi - Gosgortexnadzor); 

---

86 
 
-mehnat  muhofazasiga  taalluqli  qonunlarni  buzganligi  uchun  javobgarlik  va 
h.k.