1 Mavzu:
Kirish. Farmakologiya fanining mohiyati va uning boshqa tibbiy
fanlar bilan aloqasi. Farmakologiyaning qisqacha rivojlanish tarixi.
Reja.
1.
Farmakologiya faning mohiyati.
2.
Farmakologiya fanining boshqa tibbiy fanlar bilan aloqasi.
3.
Farmakologiyaning qisqacha rivojlanish tarixi.
Farmakologiya lotincha so’z bo’lib,
pharmacon
– dori,
logos
- fan, dorishunoslik
fani degan ma’noni bildiradi. Farmakologiya odam va hayvonlar organizmiga
dorilar yuborilgandan keyin ro’y beradigan o’zgarishlarni o’rganadi.
Farmakologiya bir nechta katta bo’limlardan: umumiy farmakologiya, klinik
farmakologiya, biokimyoviy farmakologiya, kimyoterapiya, toksikologiya va
boshqa fanlardan iborat.
Farmakologiya farmatsiya fanlari – farmatsevtik kimyo, farmakog-noziya,
farmatsevtik texnologiya bilan chambarchas bog’liq, ukar orqali kimyo, botanika
fanlari bilan bog’lanadi.
Tibbiyotda farmakologiya alohida o’ringa ega: bir tomonda tibbiyotning asosiy
nazariy fanlari – fiziologiya, patologik fiziologiya, biokimyo bo’lsa, ikkinchi
tomonda
amaliy fanlar- terapiya, pediatriya, xirurgiya va boshqalar turadi.
Farmakologiya tarixiga odamzod yaratilgan davrdayoq asos solingan, chunki
o’sha davrda ham odamlar kasal bo’lganlar, yirtqich hayvonlarga, yong’inlarga
duch kelganlar, ilonlar, chayonlar chaqqan, ular atrofdagi giyohlardan, hayvonat
olamidan shifo, dori-darmon izlaganlar.
Farmakologiya fanining rivojlanishida qadimiy Osiyo mamlakat-larining hissasi
katta bo’lgan. Hindiston, Xitoy, Tibet va Arab davlatlarida o’simliklar bilan
davolash keng tus olgan.
Xitoy tibbiyotining asoschisi Shen-Nung bundan 3000 yil ilgari o’z asarlarida
o’simliklarning sinonim nomlari, botanic ta’rifi, o’simliklardan mahsulotlar
tayyorlash davrlari va usullari, dori –darmonlarning ta’sir doirasi, qo’’anilishi
keltirilgan.
“Ayur-Veda” dorivor o’simliklar haqida shifokor Sushruta tomonidan yozilgan
qadimiy hind kitobida 700 xil dorivor o’simliklar tasvirlangan.
Qadimgi yunon shifokorlari Gippokrat, Dioskorid, ayniqsa Rim hakimi Galen
dori darmonlar ustida katta ish olb borganlar. Galen birinchi bo’lib har xil dori
shaklarini yaratgan.
Farmakologiyaning rivojlanishida o’zbek allomalari katta hissa qo’shganlar.
Sharqning buyuk tabibi Ibn Abbos o’z asarlarida yillar o’gan sayin yangi dori
moddalari paydo bo’lishi, ularni avval hayvonlarda sinab ko’rish zarurligini
ta’kidlagan.
O’rta Osiyoning buyuk hakimi Abu Ali ibn Sinoning hissasi juda katta bo’lgan.
“Tib qonunlari”, “Kitob ush shifo”, “Kitobi ul qalbiya” kabi asarlarida o’sha davr
tibbiyotida qo’llanilgan dori moddalari keltirilgan.
7
“Tib qonunlari”ning birinchi kitobida 900 ga yaqin oddiy dori moddalari
keltirilgan, ulardan 612 tasi o’simliklarga mansub. Beshinchi kitobda murakkab
dori moddalarni tayyorlash va ularni qo’llash usullari bayon etilgan.
Ibn Sino Evropa shifokorlaridan 400 yil oldin zahm kasalligini simob bilan
davolagan.
Farmakologiyaning rivojlanishida buyuk qomusiy olim Abu Rayhon Beruniyning
ham hissasi katta. Uning “Saydana” asarida XI asrda ma’-lum bo’lgan dori
moddalari, to’rt yarim mingdan ortiq o’simliklar, hayvonlar, minerallar va ulardan
olinadigan ozuqalarning nomlari va izohlari keltirilgan.nBeruniyning “Saydana”
kitobi sharq dorishunosligining buyuk qomusi sifatida qo’llanilib kelingan.
Xorazmlik olim va tabib Ismoil Jurjoniy tibbiyot sohasida 15dan ortiq asar
yozgan.
Umar Chag’miniy tib ilmiga mansub “Qonuncha” asarini yaratgan.
Najibuddin Samarqandiy samarqandlik tabib va olimning tabobatga oid 8 ta ilmiy
asari ma’lum, ulardan biri “Murukkab dorilarni tayyorlash usullari” muhim
ahamiyatga ega.
XVI asrda G’arb olimi Paratsels farmakologiyani kimyoviy moddalar bilan
to’ldirib borgan.
XVIII asr ohirlarida Ganeman dorishunoslikda gomeopatiya yo’nalishiga asos
solgan. Bunda davolash o’xshashlik qonuniga asoslangan, gomeopatik dorixonalar
hozirgi kunda ham keng tarqalgan.
XIX asrga qadar farmakologiya empirik tarzda rivojlandi, xalq tabobatida ham
shifokorlar dori moddalarining ta’sirini bemorlarda kuzatib borganlar. XIX asrda
eksperimental farmakologiya rivojlana boshladi. Barcha qo’llaniladigan, qo’llanish
arafasida bo’lgan dori moddalari avval hayvonlarda tekshirilib ko’rilishi kerak
degan xulosaga kelinda, shu vaqtdan boshlab ilmiy farmakologiyaga asos solindi.
Ilmiy farmakologiyaning rivojlanishida Rossiyada A.P. Nelyubin, O.B. Zabelin,
Y.B. Pelikan, Klod Bernar kabi olimlar katta hissa qo’shdilar.
I.P. Pavlov farmakologiya sohasida katta tajribalar o’tkazgan, bu sohaga oid 80 ta
ilmiy ishi chop etilgan. I.P. Pavlovning shogirdi N.P. Kravkov farmakologiya
sohasida katta maktab yaratgan, uning “Farmakologiya asoslari” kitobi 14 marta
nashr etilgan.
Hozirgi kunda farmakologiyaning rivojlanishida akademiklaedan M.D.
Mashkovskiy va D. A. Xarkevich katta hissa qo’shib kelmoqdalar.
O’zbekistonda farmakologiyaning rivojlanishi Toshkent Davlat tibbiyot
institutining farmakologiya kafedrasidagi ilmiy ishlardan boshlangan. Hozirgi
kunda O’zbekistonda farmakologiya sohasida fan doktorlari, fan nomzodlari
yetishib chiqmoqda.
Farmakologiyaning asosiy maqsadlaridan biri yangi dori moddalarini kashf
qilish, ularning ta’sirini o’rganib, amaliy tibbiyotga tatbiq etishdan iborat.
Do'stlaringiz bilan baham: 
