Halqaro munosabatlarning metod ologik aspektlari

SEMINAR  
Ma’ruzalar mavzulari: 
1.
 
Dala eksperimentlari va noeksperimental dasturlar 
2.
 
Kvazieksperimental dasturlar 
3.
 
Tadqiqot dasturini tanlash 
4.
 
Tanlov muammosi 
Adabiyotlar ro‘yhati: 
1.
 
Джарол Б.Мангейм, Ричард К.Рич. Политология. Методы ис-
следования 
2.
 
http://www.jahon.mfa.uz 

---

 
 
55 
3.
 
http://www.uza.uz 
4.
 
http://www.cer.uz 

---

 
 
56 
6 - Ma’ruza: XMni tadqiq qilishda tizimli yondashuv 
Reja: 
1.
 
Tizimli yondashuv mohiyati 
2.
 
XMni tahlil qilishda tizimli yondashuvning asosiy yo‘nalish-
lari va xususiyatlari 
3.
 
Xalqaro tizimlarning tuzilishi va  tiplari  
4.
 
Xalqaro  tizimlar  transformatsiyasi  va  funksionallashishi 
qonunlari 
5.
 
Davlatlararo munosabatlar tahlilining asosiy darajalari 
Tayanch so‘z va iboralar: 
 Tahlil,  tizim  nazariyasi,  tizimli  tahlil,  mintaqaviy  kichik  tizim, 
kuchlar  munosabati  konfiguratsiyasi,  gomogenlik,  geterogenlik, 
aktorlar ierarxiyasi. 
Tizimli yondashuv mazmuni 
Tadqiqot  dasturi  va  maqsadini  aniqlab  olgach,  XMga  tizimli 
yondashuv  xususiyatlarini  bilish  va  tahlilni  o‘tkazish  darajasini 
aniqlash  zarur. 
Tahlil 
(
yunon.
  analysis,  ajratish,  bo’lish)  -  ilmiy 
tadqiqot metodi bo‘lib, yaxlitlik (predmet, voqea, jarayon)ni tarkibiy 
elementlarga  ajratish;  biror  narsani  tekshirish,  ko‘rib  chiqish,  pred-
met  (predmetlar)  tarkibini  va  xossalarini  aniqlash,  predmetlar  (bel-
gilar, xossalar) o‘rtasidagi munosabatlarni aniqlashga asoslanadi. 
Siyosatni  o‘rganish  har  doim  hokimiyatning  turli  subyektlari 
o‘rtasidagi sabab-natija aloqalarini aniqlashni talab qiladi. Shuningdek, 
o‘zaro ta’sirni tashkil etish shakllari va usullarini, siyosiy munosabatlar, 
demak,  XMni  rivojlanishiga  muvofiq  tartibni  aniqlashni  talab  qiladi. 
Shunday  qilib,  qismlardan  tuzilgan  yagona  va  yaxlit  xalqaro  muhitni 
o‘rganadigan tizimli yondashuv paydo bo‘lgan. Tizimli yondashuv un-
ing  aniq  ko‘rinishlaridan  -  tizimli  nazariya  va  tizimli  tahlildan  farq  qi-
ladi. 
Tizimli nazariya
 quyidagi  vazifalarni bajaradi: tizim  va  uning tar-
kibini  yaratadi,  tushuntiradi,  ta’riflaydi;  tizim  va  muhitning  o‘zaro 
ta’siri, tizim ichidagi jarayonlarni o‘rganadi; bu jarayonlar ta’siri ostida 
tizimda  ro‘y  beradigan  o‘zgarish  va  yoki  buzilishni  o‘rganadi. 
Tizimli 
tahlil
 yanada aniqroq vazifalarni hal qiladi: u amaliy metodlar, usullar, 
yo‘llar,  jarayonlar  majmuidan  iborat  bo‘lib,  obyekt  (bu  holatda  XM)ni 
o‘rganishga aniq tartibni joriy etadi. Tizimli yondashuvni muvaffaqiyatli 

---

 
 
57 
qo‘llash uchun siyosiy fanlarda umum tomonidan qabul qilingan tizimli 
nazariyalarni bilish va kompleks tizimli tahlilni qo‘llashni bilish lozim. 
Tizimli yondashuv elementlari mashhur yunon olimi Aristotel asarlarida 
uchraydi.  Ma’lumki,  u  muayyan  mamlakatlardagi  boshqarish  shakli 
tahlili  bilan  shug‘ullangan  va  bunda  “davlat  qurilishi”  tushunchasini 
ishlatgan. XIX asrda A.de. Tokvil ilmiy tilga davlat va siyosiy “tartib” 
tushunchasini  kiritdi,  bu  tushuncha  turli  ijtimoiy  subyektlarning  o‘zaro 
siyosiy munosabatlarining tartiblilik darajasini xarakterlaydi. Bu davrda 
bir  qator  olimlar  jamiyat  siyosiy  hayotining  tartibliligi  va  yaxlitligini 
elita serkuliyatsiyasi mexanizmlari orqali (V.Pareto) ta’riflashga urinadi. 
Bunda  davlat  byurokratiyasining  birlashtiruvchi  roli  (Maks  Veber),