Halqaro munosabatlarning metod ologik aspektlari

Fundamenatal  tadqiqotlar
  (basic  research)ning  birlamchi 
maqsadi ilmiy nazariyani tekshirish yoki  uni rivojlantirishdir. 
Ama-
liy tadqiqotlar
 (applied research)ning birlamchi maqsadi  aniq siyo-
siy  muammolarni  o‘rganish  va  uni  hal  qilishga  qaratilgan  tadqiqot. 
Siyosatni  tadqiq  qilish  jarayoni  oltita  mustaqil,  ayni  damda  bir-biri 

---

 
 
19 
bilan uzviy bo‘g‘liq bosqichlardan iborat: 1) nazariyaning ifodalani-
shi; 2) nazariyaning operatsionallashuvi; 3) tadqiqotga mos metodni 
tanlash; 4) xatti-harakatni kuzatish; 5) ma’lumotlarni tahlil qilish; 6) 
ma’lumotlar interpretatsiyasi. 
Amaliyotda  tadqiqot  quyidagi  ketma-ket  bosqichlardan  iborat: 
tadqiqot  muammosini  tanlash,  tadqiqot  vazifasini  shakllantirish,  tan-
langan  mavzuning  turli unsurlari va qismlarini tahlil  qilish  va  ularning 
ichidan  tadqiqot  uchun  ahamiyati  bo‘lganlarini  yoritish.  Siyosiy  xatti-
harakat  asosiy  omillarni  aniqlash  uchun  kuzata  bilish  va  oldin  o‘tka-
zilgan  o‘xshash  mavzuli  tadqiqotlardan  foydalanish  orqali  xulosalar 
chiqarish  zarurdir.  Bu  esa,  fikrlash,  mantiqiy  farazlar  qilish,  mos 
keluvchi  empirik  ma’lumotlarni  izlashni  talab  qiladi.  Manbalardagi 
ma’lumotlar  va  mantiqiy  mulohazalar  yordamida  biz  o‘rganilayotgan 
hodisa bilan tahminiy bog‘liq bo‘lgan omillarni oldindan  ajratib ko‘rib 
chiqishga urinishimiz kerak. Asoslangan tanlov orqali amalga oshirilgan 
tadqiqot  muammosini  oxirigacha  ishlab  chiqish  jarayoni 
nazariyaning 
ifodalanishi
  deyiladi.  Navbatdagi  bosqich,  ya’ni 
operatsionalizatsiya-
lashtirish
 deganda, bizning nisbatan abstrakt nazariy tuchunchalarimizni 
aniq atamalarga o‘zgartirish yoki qayta ifodalash tushuniladiki, ular biz 
istagan narsalarni o‘lchashga imkon beradi. 
Operatsionalizatsiya,  konseptual  darajadan  (muammo  haqida  o‘y-
lash)  operatsional  darajaga  (uning  yechimlarini  ishlab  chiqish)  o‘tishni 
maqsad  qiladi. 
Operatsionalizatsiya
  -  abstrakt  tushunchalarning  aniq 
atamalarga aylanish jarayoni. Shakllantirilgan nazariyalar asosida odat-
da  gipoteza  shakllanadi. 
Gipoteza
  o‘zgarishlar  o‘rtasidagi  bir  qator 
bog‘liqliklar  mavjudligini  bashorat  qiluvchi  tasdiqdir. 
O‘zgaruvchan
 
(variable) - turli vaziyatlar uchun turli ma’nolar yoki bir voqea doirasida 
vaqtning turli fursatlari uchun qabul qilinadigan belgi.