Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

 
1.3.  Tapsırma. 
D.S.  Nasırovtıń  miynetinen  óz  aymaǵıńız 
haqqında aytılǵan maǵlıwmatlardı úyreniń.  
 
15

---

2. ÁDEBIY TIL HÁM DIALEKTLER  
ARASÍNDAǴÍ QATNAS 
 
Jobası: 
1. Ádebiy til hám xalıqtıń awızeki sóylew tili. 
2. Qaraqalpaq tili dialektleriniń izertleniwi. 
 
1.  Ádebiy  til  hám  xalıqtıń  awızeki  sóylew  tili. 
Hár  qanday 
xalıqtıń ádebiy tili onıń awızeki sóylew tiliniń tiykarında qáliplesedi, 
tolısadı, bayıydı hám rawajlanıp otıradı. Ádebiy tildiń qáliplesiwinde 
awızeki  ádebiyattıń  úlgileri  úlken  xızmet  atqaradı.  Xalıq  qosıqları, 
naqıl  -  maqallar,  dástanlar  hám  t.b.  awızeki  xalıq  dóretpeleriniń 
úlgileri  bolıp  tabıladı.  Olar  ulıwma  qaraqalpaq  xalqınıń  ásirler 
dawamında  basınan  keshirgen  tariyxı,  etnografiyası,  turmısı  menen 
tıǵız  baylanıslı  boladı.  Ádebiy  tildiń  belgili  norması,  qaǵıydası  bar 
hám  awızeki  sóylew  tiline  salıstırǵanda  fonetikalıq,  leksikalıq, 
grammatikalıq qurılısı jaǵınan ózgeshelikke iye. 
Qaraqalpaq  ádebiy  tiliniń  qáliplesiwi  bir  neshe  dáwirlerdi  óz 
ishine  aladı.  Ádebiy  til  óz  gezeginde  sol  tildiń  dialekt  hám 
sóylesimleriniń esabınan da tolısadı, bayıydı hám rawajlanıp otıradı. 
Ádebiy  til  bul  kúndelikli  kórkem  ádebiyattıń,  gazeta  -  jurnallardıń, 
radio,  televidenieniń  bir  qálipke  túsken,  belgili  bir  formaǵa  iye 
bolǵan,  orfografiyalıq  hám  orfoepiyalıq  normalar  tiykarında  durıs 
jazılıp, durıs aytıwdı talap etetuǵın til. Bul ulıwma xalıqlıq millet tili 
bolıp,  ol  xalıq  ushın  qatnas  quralı  bolıp  xızmet  etedi.  Al,  qálegen 
ádebiy til xalıqtıń awızeki sóylew tiline tiykarlanadı. Demek, ádebiy 
tildiń rawajlanıwında xalıqtıń awızeki sóylew tiliniń belgili dárejede 
ornı  bar.  Sonıń  menen  birge  ádebiy  til  óz  gezeginde  jergilikli 
xalıqtıń  tiline  de  tásir  etedi.  Sebebi,  kúndelikli  radio,  televidenie, 
gazeta,  baspa  sóz  materiallarınıń  xalıqtıń  awızeki  sóylew  tiline 
belgili dárejede tásiri bar. 
Awızeki  sóylew  tilinde  qaraqalpaq  xalqınıń  bir  neshe  ásirlerden 
beri  basınan  keshirgen  kelip  shıǵıw  tariyxına  qatnası  bar  biraz 
nárseler  saqlanǵan.  Sonlıqtan,  bay  jazıw  tariyxına  iye  bolmaǵan 
tiller ushın xalıqtıń awızeki sóylew tilin úyreniw júdá áhmiyetli.  
Qaraqalpaq  xalqınıń  awızeki  sóylew  tilinde  onıń  ótkendegi 
tariyxına,  turmısına,  kásibine,  basqa  xalıqlar  menen  qatnasına 
16

---

baylanıslı  bir  qansha  maǵlıwmatlardıń  saqlanǵanlıǵın  kóriwimizge 
boladı.  Xalıqtıń  awızeki  sóylew  tiline  tán  bolǵan,  onıń  aymaqlıq 
ózgesheliklerin  kórsetetuǵın  bunday  qubılıslardı  óz  waqtında 
úyrenip, izertlep, ilimiy aylanısqa salıw zárúr.