Birinchi qism



Download 1,38 Mb.
Pdf ko'rish
bet25/146
Sana14.01.2022
Hajmi1,38 Mb.
#363827
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   146
Bog'liq
U-48rWGvQqHDkHwehLGsrZ-dclnIyRGf

LUTFIY 
(1366 – 1465)
Lut

 y  –  o‘zbek  adabiyotining  XV  asr 
ikkinchi  yarmigacha  bo‘lgan  davrlardagi  eng 
mashhur  lirik  shoiri.  Shuning  uchun  ham  za-
monasining  ahli  adabi  va  ahli  fuzalosi  uni 
«malik  ul-kalom»
,  ya’ni 
«so‘z  podshosi» 
deb  e’zozlagan.  Manbalarda  taxallusi  ol-
didan 
«ulug‘  ustod»
  ma’nosidagi 
«Mavlono» 
sifatining  qo‘shib  tilga  olinishi  ham  –  shun-
dan.  Obro‘yi  va  shuhrati  juda  yuksak  daraja-
ga  yetgan  edi.  Alisher  Navoiy  uni  o‘zining  ustozlaridan  biri  deb 
biladi.  Buni  shoirlar  haqidagi  «Majolis  un-nafois»  tazkirasidagi 
bu  ulug‘  shoir  haqida  aytilgan  quyidagi  iliq  so‘zlar  ham  isbot-
laydi: 
«Mavlono  Lut

 y  o‘z  zamonasining  malik  ul-kalomi  erdi, 
forsiy  va  turkiyda  naziri  yo‘q  erdi…  va  turkcha  devoni  ham 
mashhurdur».
Navoiyning  «Nasoyim  ul-muhabbat  min  shamoyim  ul-futuv-
vat»  degan  tasavvuf  vakillari  –  shayx-avliyolar  to‘g‘risidagi  taz-
kirasida  esa  Lut

 yning  uzoq  umr  ko‘rgani  va  qabri  haqida  ham 
qimmatli  ma’lumot  beriladi: 
«...To‘qson  to‘qqiz  yoshida  olamdin 
o‘tdi.  Qabri  Dehikanordadur,  o‘z  maskani  erdi».
Bundan  shoir  Hirotda  tug‘ilib-o‘sgani,  o‘zi  yashagan  De-
hikanor  degan  qishloqda  dafn  etilganini  bilib  olamiz.  Bi-
roq  Mirzo  Ulug‘bek  davrida  Samarqandda  yashab,  ijod  etgan 
o‘zbek  adabiyotshunosi  Ahmad  Taroziyning  keyingi  yillarda 
Amerika  Qo‘shma  Shtatlaridan  topilgan  adabiyot  nazariyasiga 
bag‘ishlangan  «Funun  ul-balog‘a»  asarida  bu  shoir 
«Lut

 yi  Sho-
shiy»
  deya  tilga  olinganiga  asoslanib,  olimlar  uning  Toshkentda 
tavallud  topgan  bo‘lishi  mumkinligini  ham  aytishyapti. 
С
hunki 
Shosh  hozirgi  Toshkentning  qadimiy  nomi  bo‘lganini  yaxshi  bi-
lasiz.
Lut

 y  milodiy  1366-yili  tug‘ilib,  1465-yili  vafot  etgan.  Bu 
ustoz  shoir  dunyodan  o‘tganda  Alisher  Navoiy  24  yoshda  edi.
XV  asrning  birinchi  yarmida  o‘zbek  tilida  yaratilgan  «Gul 
va  Navro‘z»  dostoni  sho‘rolar  davrida  uzoq  yillar  Lut

 yning 


75
asari  sifatida  xato  taxmin  etib  kelingan  edi.  Ammo  keyingi  tad-
qiqotlar  bu  doston  o‘sha  davrda  yashab,  ijod  etgan  shoir  Hay-
dar  Xorazmiy  qalamiga  mansub  ekanini  ko‘rsatdi.
Lut

 y  –  lirik  shoir.  Alisher  Navoiy  uni    o‘zigacha  bo‘lgan 
o‘zbek  she’riyatining  eng  kuchli,  eng  taniqli  shoiri  sifatida  ba-
holaydi.  U  Sakkokiy,  Haydar  Xorazmiy,  Atoiy,  Muqimiy,  Ya-
qiniy,  Amiriy,  Gadoiy  kabi  o‘zbek  shoirlarini  sanay  turib, 
o‘zbek  she’riyatida 
«mashhur  forsiy  shoirlar  muqobalasida
  (qar-
shisida) 
kishi  paydo  bo‘lmagan»
ini  aytadi.  Ammo  ular  orasida 
Lut

 yni  alohida  ajratib  ko‘rsatadi: 
«...  Bir  Mavlono  Lut

 ydin 
o‘zgakim,  bir  necha  matla’lari  borkim,  tab’  ahli
  (nozik  didli 
adabiyotchilar) 
qoshida  o‘qusa,  bo‘lur»
.  Bundan  anglashiladiki, 
Lut

 y  Navoiygacha  bo‘lgan  davrning  eng  oldi  o‘zbek  shoiri 
edi.  U  fors-tojik  tilida  ham  go‘zal  she’rlar  bitgan  zullisonayn 
(ikki  tilli)  ijodkor  edi.
Bizgacha  Lut

 y  turkiy  (o‘zbekcha)  devonining  XVI  –  XX 
asrlar  mobaynida  ko‘chirilgan  jami  33  nusxasi  yetib  kelgan.  Bu 
qo‘lyozmalar  dunyoning  turli  shaharlaridagi  e’tiborli  kutubxona 
va  qo‘lyozmalar  xazinalarida  saqlanadi. 
Olimlarning  hisob-kitobiga    ko‘ra,  shoir  merosining  umumiy 
miqdori  2  ming  774  baytdan  ortiq.  Buning  2086  baytini,  ya’ni 
60  foizga  yaqinini  g‘azal  janri  namunalari  tashkil  etadi.  Shoir, 
g‘azaldan  tashqari,    qit’a,  ruboiy,  tuyuq  va  fard  janrlarida  ham 
ijod  qilgan.
Lut

 y  lirikasi  faqat  o‘zbek  she’riyati  vakillarigina  emas, 
boshqa  turkiy  xalqlar,  jumladan,  turkman,  ozarboyjon,  usmonli 
turk  shoirlari  ijodiga  ham  sezilarli  ta’sir  qilgan. 
Xalqaro  Bobur  jamg‘armasi  tashabbusi  bilan  2006-yili  Hi-
rot  yaqinida  joylashgan  Dehikanor  qishlog‘idagi  Lut

 y  qabri 
aniqlashtirilib,  u  yerda  o‘zbek  milliy  uslubida  ayvonli  yangi 
maqbara  bunyod  etildi. 
Shoirning,  xususan,  g‘azal  va  tuyuqlari  XV  asr  o‘zbek  liri-
kasining  go‘zal  namunalari  hisoblanadi.  Hozirgi  paytda  ham 
shoirning  ko‘plab    g‘azallari  qo‘shiq  qilib  kuylanadi.  Ular  xal-
qimizning  sevimli  ashulalari  sa

 dan  joy  olgan.


76

Download 1,38 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   146




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish