Фонетик сатҳ бирликлари

Birinchi  modelda 

ikki  (yoki  bir  necha)  element  bir  xil  qurshovda  o‗zaro 

zidlanish  munosabatida  bo‗lib,  ma‘nolarni  farqlash  imkonini  beradi.  Buni  o‗zbek 

tili  materiali  misolida  quyidagicha  izoxlash  mumkin: 

oxir 

va 

og‗ir 

so‗zlari 

o‗rtasidagi "x" va "g‗" tovushlari ikki unli orasida ( bir xil qurshovda) "jarangsiz va 

jarangli  undoshlar  zidlanishini  xosil  qilib,  shu  so‗zlarning  ma‘nolarini 

farqlamoqda, demak, ularni ("x" va "g" undoshlarini) yuqoridagi "birinchi model" 

elementlari deb hisoblash mumkin. 

Ikkinchi  modelda 

tovushlar  ko‗shimcha  distributsiya  munosabatida  bo‗lib, 

ulardan biri o‗rnida ikkinchisini qo‗llab bo‗lmaydi. Mac., 

ko‗l (kөl) 

so‗zidagi sayoz 

til orqa "k" undoshidan so‗ng qo‗llangan old qator "ө" unlisini 

qo‗l (qol) 

so‗zidagi 

"q"  undoshidan  so‗ng  qo‗llab  bo‗lmaydi,  shunga  ko‗ra  qo‗shimcha  distributsiya 

munosabatida  bo‗lgan  "  ө  "  va  "o"  tovushlari  bir  fonemaning  variantlari 

(allofonlari) sanaladi, fonemaning o‗zi esa deskriptiv tilщunoslikda 

allofonlar sinfi 

(klass allofonov) 

deb qaraladi.