Фонетик сатҳ бирликлари

neytralizatsiya 

(mo‗‘tadillashuv)  sanaladi.  Neytralizatsiya,  asosan,  bir  belgi  bilan  farqlangan 

fonemalarda sodir bo‗ladi: 

plod 

va 

plot 

(talaffuzda 

plot 

va 

plot) 

kabi. 

5.  Fonemalar  tilda  fonologik  sistemalarga  uyushadi,  bu  sistemada  ular  turli 

zidlanishlar (oppozitsiyalar) munosabatida bo‗ladi. 

6. 

"Fonema 

varianti" 

tushunchasi 

Moskva 

fonologiya 

maktabida 

"giperfonema"  tushunchasi  bilan  ham  bog‗lanadi.  Masalan: 

somá 

va 

samá 

(talaffuzda: 

samá  va  samá). 

Giperfonema:  a  /  o; 

lesá 

va 

lisá 

(talaffuzda: 

lisá   

va 

lisá). 

Giperfonema: ye / i  kabi. 

VI.

 

Praga tilshunoslik to‗garagida tilning tovush tomoniga oid qarashlar:

 



 

Fonologiyaning  ilmiy  predmet  sifatida  shakllanishida  Praga  tilshunoslik 

to‗garagi  nomi  bilan  ma‘lum  bo‗lgan  funksional  tilshunoslik  maktabining  o‗rni 

kattadir.  Bu  maktab  1926-1952  yillar  orasida  faoliyat  ko‗rsatgan.  Uning  vakillari 

qatorida  chex  olimlari  V.  Matezius,  B.  Trnka,  B.  Gavranek,  I.  Vaxek,  Ya. 

Mukarjovskiy,  V.  Skalichka,  Y.  Korjinek,  rus  olimlari  N.S.  Trubetskoy,  P.O. 

Yakobson,  S.O.  Karsevskiy  va  boshqalar  bo‗lgan.  Mazkur  maktab  vakillarining 

asosiy  nazariy  qarashlari  "Praga  tilshunoslik  to‗garagi  tezislari"da  (1929  y.), 

shuningdek qator maqolalarda o‗z ifodasini topgan.  Bunga ko‗ra fonologiyada til 

tovushlarining 

akustik 

obrazlariga, 

ularning 

sistema 

ichidagi 

aloqa-

munosabatlariga,  demak,  funksional  sistema  elementi  sifatidagi  tavsifiga  alohida 

e‘tibor  qaratilishi  ktrak.

1

  Shundan  kelib  chiqib,  fonologiyaning  vazifa  doirasi 

quyidagicha belgilanadi: 

a)  eng  oddiy  va  ahamiyatli  akustik-artikulyatsion  obrazlarni  (fonemalarni), 

ular o‗rtasidagi aloqa-munosabatlarni aniqlash orqali muayyan tilning strukturaviy 

                                                 

1

 

Тезисы   Пражского лингвистического кружка // Звегинцев В.А. История языкознания XIX и XX веков в очерках и извлечениях. Часть 

II. М: Учпедгиз, 1960. С. 72-73.

 

---

 

58 

sxemasini  belgilash.  Bunda,  xususan,  fonologik  korrelyatsiyalarga  alohida  e‘tibor 

berish talab qilinadi; 

b)  muayyan  tildagi  fonemalarning  birikish  imkoniyatlarini,  shuningdek, 

fonema variatsiyalarining guruhlanishi va tarqalish darajasini aniqlash; 

v)  muayyan  tildagi  fonemalarning  ko‗llanish  darajasini,  ularning  funksional 

jihatlarini o‗rganish.

2