Avtomobilsozlik

“TAVSIYA ETILGAN

‖ 

―Avtomobilsozlik‖ kafedrasi 

Majlisida muhokama qilingan va tavsiya etilgan 

Kafedra mudiri________________________ B.Qayumov t.f.f.d. 

(Kafedra majlisining_____-sonli bayonnomasi 

 ―_____‖_________________2019 yil) 

---

3 

 

Kirish  

Avtomobilsozlikni rivojlanish  istiqbollari avtomobillar va traktorlarning elektr jixozlari va 

elektron  tizimlarni  keng  ko´lamda  ishlatilishi  bilan  bevosita  bog‘liqdir.  Hozirgi  zamon 

avtomobillarining  elektr  jihozlari  ishchi  jarayonlarni  avtomatlashtirish,  harakat  xavfsizligini  va 

haydovchilar  ish  sharoitini  yaxshilash  tadbirlarini  ta´minlovchi  murakkab  tizim  bo´lib, 

avtomobillarni samarali ishlatish darajasi ko´p jihatdan aynan elektr jihozlarning ishonchliligiga 

bog´lik bo´ladi. 

Elektr  energaya  dastlab,  1860  yilda  ichki  yonuv  dvigatellarida  yonilg´i  aralashmasini  o´t 

oldirish uchun ishlatilgan. Yonilg´i aralashmasini yuqori kuchlanishli elektr uchquni yordamida 

o´t  oldirilishi,  o´t  oldirish  daqiqasini  aniq  rostlash  va  bu  o´z  navbatida  ichki  yonuv 

dvigatellarining  (

IYoD

)  quvvatini  va  tejamliligini  sezilarli  darajada  oshirish  imkonini  berdi. 

Shuning uchun yonilg´ini elektr uchqun vositasida o´t oddirish boshqa usullarni siqib chiqardi va 

hozirgi kunda karbyuratorli dvigatellar uchun yagona tizim hisoblanadi. 

Elektr  energiya  dvigatelni  ishga  tushirish,  yoritish  va  turli  xil  asboblarni  tok  bilan 

ta´minlash  uchun  ishlatilishi  avtomobillarda  elektr  ta´minot,  ishga  tushirish  va  yoritish 

tizimlarini vujudga keltirdi. Elektr ta´minot tizimi akkumulyatorlar batareyasi, generator va rele-

rostlagichlardan  iborat.  Qariyb  50  yil  davomyda  avtomobillarda  asosan  o´zgarmas  tok 

generatorlari ishlatildi.  

Hozirga zamon dvigatellarida siqish darajasi, aylanishlar chastotasining  o´sishi bilan birga 

tejamkorligini oshirish, chiqindi gazlarni zaxarliligini kamaytirish masalalariga bo´lgan talabning 

kuchayishi o´t oldirish tizimlaridagi yuqori kuchlanish qiymatini 1,5-2 baravar oshirish zaruratini 

tug´dirdi.  Klassik  yoki  kontaktli  o´t  oldirish  tizimining  imkoniyati  cheklanganligi  sababli  bu 

muammoni  xal  qilish  uchun  o´t  oldirishning  yangi  tizimlari  ishlab  chiqildi,  xususan  kontakt-

tranzistorli, kontaktsiz-tranzistorli, mikroprotsessorli o´t oldirish tizimlari shular jumlasidan.  

Transport  vositalarining  elektr  va  elektron  jihozlari  rivojlanishining  keyingi  bosqichlari 

elektron  texnikasining  taraqqiyoti  bilan  bevosita  bog´liq  bo´lib,  u  asosan  avtomobillarning 

harakat  xavsizligani  yanada  to´laroq  ta´minlashga,  dvigateldagi  ishchi  jarayonlarni 

samaradorligini,  tormoz  tizimi  ishonchliligini  oshirishga  yo´naltirilmoqda.  Masalan,  haydovchi 

holatini uzluksiz kuzatib, zarurat bo´yicha avtomatik ravishda harakat xavfsizligini ta´minlovchi 

choralarni amalga oshiruvchi diagaostika asbobini yaratish borasida izchil ish olib borilmoqda. 

Elektronika  va  mikroprotsessor  texnikasining  qo´llanishi  dvigatel  va  transmissiya  ishini 

avtomatik  boshqarish  tizimlarini  ishlab  chiqish  imkonini  berdi.  Xususan,  hozirgi  zamon 

avtomobillarida    o´rnatilgan  elektron  antiblokirovkali  tormoz  tizimlari,  dvigatelga  yonilg´i 

miqdori aniq me´yorda uzatilishini ta´minlovchi elektron tizimi shular jumlasidandir. 

---

4 

 

Shunday  qilib,  hozirgi  zamon  avtomobillarining  elektr  jihozlari,  malakali  xizmat 

ko´rsatilishini  talab  qiluvchi,  doimo  rivojlanuvchi  murakkab  tizimga  aylandi.  Avtomobillar 

me´yorida va daromadli (

rentabelli

) ishlatilishi ko´p jihatdan elektr jihozlar shayligiga bog´lik. 

Hozirgi zamon avtomobillaridagi elektr jihozlarining narxi ancha baland bo´lib, avtomobil to´la 

qiymatini  25-30%  ni  tashkil  qiladi.  Elektr  jihozlarni  ta´mirlash  va  ularga  xizmat  ko´rsatishga 

ketadigan mablag´ ham taxminan shu ko´rsatkich doirasida bo´ladi.