|
e-tailing
), tarmoqda har xil xizmatlar taklif qiluvchi korxonalar,
biznes hamkorlar tanlashni ta’minlovchi dallollar, internetda ishlash uchun yordam
va ko’mak taklif qiluvchi vakillar (portallar, qidiruv tizimlari), veb-birlashmalar
qurish bilan shug’ullanuvchi , yangi elektron tovar yoki xizmatga bag’ishlab
yaratilgan korxonalardir.
Tashkilot elektron bozor ishtirokchisi.
An’anaviy bozorda bo’lganidek, elektron bozorning asosiy ishtirokchilari
tashkilot, ta’minotchilar va tovar, xizmatlarni iste’mol qiluvchilardir. Elektron
bozorda korxona muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi uchun u rivojlangan korporativ
axborot tizimiga ega bo’lishi kerak. Bu tizim asosiy biznes jarayonlarni qo’llab-
quvvatlanadi va internetga chiqish uchun kichik tizimga ega. U orqali elektron biznes
sohasida tashkilot o’z vazifalarini amalga oshiriladi.
Ishlatilayotgan resurslar va dasturiy muxitning yuqori tezlikdagi o’zgarishini
hisobga olgan holda zamonaviy tashkilotni samarali boshqarish ancha murakkab
vazifa hisoblanadi. Bu vazifaning echimi korporativ axborot tizimlari tomonidan
amalga oshiriladi. Bunday tizimlar mavjud biznes jarayonlarni qo’llab-quvvatlanishi,
hamda boshqaruvning strukturasi va usullariga mos kelishi kerak. elektron biznes
nuqtai nazaridan zamonaviy axborot tizimlarini ma’lumotlar bazasini boshqarishning
zamonaviy tizimlarini qo’llash imkoniyati bilan server-mijoz arxitekturasi asosida
amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Bundan tashqari ular har xil nazrat usullari va
axborot resurslaridan foydalanishni cheklash yordamida xavfsizlikni ta’minlashi,
taqsimlangan axborotni qayta ishlashni qo’llab-quvvatlashni, ochiq standartlar
evaziga turli xil operativ mustaqil funkstional bloklardan qurilishning modul
prinstipi, shuningdek, internet va internet texnologiyalarni qo’llab-quvvatlashni
ta’minlashi zarur. Korporativ axborot tizimlarida tashqi iqtisodiy muxit bilan aloqa
elektron biznes qarorlari – interaktiv veb-vakolatxonalar va portallari bilan
integrastiya xisobiga ta’minlanadi. Veb-vakolatxonalar (korporativ vakolatxona) deb,
birinchi navbatda reklama - marketing vazifalarini xal qiluvchi internet tarmog’idagi
korxona sayti tushuniladi.
Veb-vakolatxona odatda korxona haqida axborotga ega bo’ladi: uning
rivojlanish tarixi, yangiliklar va press-relizlar, korxona tomonidan taklif qilinadigan
tovar va xizmatlarning asosiy ko’rinishlari haqida ma’lumot, vohadagi faoliyati
haqida axborot, distribyutor va diler tarmoqlari v.h. Masalan, integrashtirilgan
korporativ axborot tizimlarida ta’minot tizimi (B2B distribution) mahsulot ishlab
chiqaruvchisi va tarqatuvchisi o’rtasida o’zgaruvchan aloqani ta’minlaydi. Bu
elektron do’konlarda tovarlar haqidagi axborotni operativ yangilashga imkon beradi.
Tashkilot to’liqligicha elektron biznes vazifalarini amalga oshirish uchun
korporativ portallar (EIP - Enterprise Information Portal – dasturiy apparat
101
kompleksi) yaratadilar. Ular ishchilar, mijozlar, hamkorlarga tashkilotning turli
axborot resurslaridan erkin foydalanishga imkon yaratadi.
Rasm 1. Elektron biznes texnologiyalari (sotish)
Bu axborot resurslari: dasturlar, korporativ va boshqa ma’lumotlar, tashkilot va
korxonalar vazifalari va maqsadlari bilan mos keluvchi, taklif qilinuvchi xizmatlar
(qidiruv tizimlari, elektron pochta yoki e’lonlar elektron taxtachasi, buyurtmani
bajarish jarayoni olib boruvchi buyurtma tizimi yoki nazorat tizimi). Ish mazmuniga
ko’ra portal nafaqat tashqi iqtisodiy muxit bilan aloqani amalga oshiradi, balki ishlab
chiqaruvchi va iste’molchilar, ta’minotchilar o’rtasida o’zaro munosabatlar muxitini
yaratadi
102
Rasm 2. Elektron biznes texnologiyalari (ta’minot)
. Masalan, xaridlar yoki ta’minot tizimlari texnik-material resurslarga ehtiyojlari
haqida axborot joylashtirishga, ta’minotchilar qidirish va ulardan tijorat takliflarini
olish, tenderlar takiloti va boshqalar uchun imkon yaratadi (rasm 2) Barcha ma’lumot
tizimda standartlashtirilgan katalogga mos ravishda sinflashtiriladi va saqlanadi.
Bozor ishtirokchilarining o’zaro munosabatlarining shakllari:
Elektron savdo maydonchalari.
Elektron biznes tizimlarida o’ziga xos rolni elektron savdo maydonchalari (
e-
marketplaces
) o’ynaydi. Biznesning B2B modelida savdo maydonchalari
ishtirokchilarga bir nechta asosiy vazifalarni ta’minlaydilar. Birinchi vazifa – bu
umumiy apparat va dasturiy asos(platforma)da ta’minotchi va iste’molchilarga
ma’lumotlar etkazish. Bu orqali savdo kompaniyalari zaruriy axborotlarni
ta’minlaydiva tranzakstiyalarni bajaradi. Boshqa bir vazifa – on-layn to’lov, logistika
va dinamik savdo imkoniyati kabi xizmatlar taklifi. Savdo maydonchalarining yana
bir vazifasi – limitlash, byudjetlash, kreditlash va yig’ma chegirmalar mexanizmlarini
taqdim etish Hozirgi kunda elektron savdo maydonchalari jo’shqin rivojlanish
bosqichidadir. Elektron savdo maydonchalari turlarini, tashkillashtirish modellarini,
boshqaruv xususiyatlarini va misollarni kengroq ko’rib chiqamiz. Elektron savdo
maydonchalari ikki asosiy yo’nalish bo’yicha rivojlanadi. Yo tor sohaga, yo
sohalararo jarayonlarga yo’nalib, mos ravishda yo vertikal, yo gorizontal
birlashmalarni hosil qiladi.
Gorizontal birlashmalar funkstional jarayonlar moliyaviy hisob, logistika, xizmat
ko’rsatish va ta’mirlash, kadrlar bilan ishlash va boshqalar avtomizastiyasi bo’yicha
echimlar taklif qilgan holda turli sohalarni qamrab oladi.
Rasm 3. Elektron biznes texnologiyalari (ta’minot)
Nazorat savollari:
103
1.
Elektron bozor, elektron bozor maydonlari, elektron magazin haqida tushuncha
bering.
2.
Elektron do’kon, elektron birjalar haqida tushuncha bering.
3.
Elektron auktsion, elektron xizmat turlari deganda nimani tushunasiz?
4.
Elektron bozorda bank xizmatlari haqida tushunchangiz?
5.
Raqamli iqtisodiyot sharoitida elektron tijorat yuritishning o’ziga xoc
xususiyatlari.
6.
Mustaqil o’rganish uchun savollar;
7.
Elektron bozorlarining mahsulot turiga qarab klassifikatsiyalashuvini
tushuntirib bering.
8.
Elektron savdo shaxobchalarining yuzaga kelishining mahsulot tannarxiga
ta’sirini tushuntiring.
9.
Plastik karta turlari va ulardan foydalanish mexanizmi qanday?
Do'stlaringiz bilan baham: |
