“ byudjet hisobi va g’aznachilik” fakulteti “elektron tijorat va raqamli iqtisod” kafedrasi

Grado  bank»
  Internet  bankning  tizimida  ishlaydi  va 
foydalanuvchiga  «
Grado  bank»
dagi  hisob  varaqasidan  Rossiyaning  ixtiyoriy 
bankiga pul o’tkazish imkonini beradi. 
«
Multisoft  Solutions»
  Kompaniyasi  e-Karmon  elektron  to’lovlar  tizimini  joriy 
etib, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida yangi dasturiy echimni taklif 
etibgina  qolmay,  o’z  oldiga,  O’zbekiston  Respublikasi  xududida  elektron  raqamli 
imzoni  qo’llash,  elektron  hujjat  almashish  va  elektron  tijoratni  joriy  etish 
infratuzilmasini  rivojlantirishda  o’z  hissasini  qo’shish  o’z  oldiga  maqsadqilib 
qo’ygan. 
 O’zbekiston Respublikasida elektron to’lov tizimi 
2008 yilga kelib O’zbekiston Respublikasida 
PayNet, FastPay, UniPay, E-pay, 
eKarmon
  kabi  to’lov  tizimlari  faoliyat  yuritmoqdalar.  Ular  orasida  faqat  eKarmon 
orqali naqd pulsiz to’lovlarni amalga oshirish imkoniyati bor.  Unda boshqa tizimlar 
o’z punktlariga ega bo’lib, ular orqali ma’lum bir hisob raqamiga pul o’tkazishingiz 
mumkin. 
O’zbekiston  Respublikasida 
PayNet
  tizimi  keng  tarqalgan  bo’lib,  hozirda  uning 
mamlakat bo’yicha barcha viloyat va shaharlarida 9000 ga yaqin to’lovlarni amalga 
oshirish  punktlari  mavjud.  Bu  punktlar  orqali  mijoz  mobil  telefon  va  xo’jalik 
xizmatlari uchun (gaz, elektr, suv va boshqalar) to’lovlarni amalga oshirishi mumkin.  
Mijoz 
PayNet
  bilan  ishlaganda  uning 
ixtiyoriy 
punktiga 
kirib, 
operator 
yoki 
provayder 
nomini, 
provayder 
tomonidan 
o’rnatilgan  xizmat  nominali  yoki  telefon 
raqamini  aytadi  va  naqd  pul  berish  bilan  amalga  oshiradi.  Mijozdan  qabul  qilingan 
to’lov  haqidagi  ma’lumot  PayNet  tizimiga  uzatiladi.  Bu  tizimda  mos  keluvchi 
provayderga  ma’lumotlar  marshrutizatsiyasi  yuz  beradi.  PayNet  tizimining 
tranzaktsiyasi yakunida mijozga mo’ljallangan axborot cheki bosmadan chiqariladi. 
Agent pul mablag’larini PayNet hisobiga mijozdan qabul qilgan to’lovlari asosida 
o’tkazadi.  Qabul  qilingan  to’lovlar  operator  yoki  provayder  billingida  ham  yozib 
qo’yiladi.  Agent  qabul  qilingan  to’lovlar  asosida  operator  yoki  provayder  hisobiga 
pul o’tkazadi. Shundan so’ng provayder yoki telefon operatori mijoz uchun xizmatni 
amalga  oshiradi.  Agar  mijoz  mobil  telefon  uchun  pul  to’lagan  bo’lsa,  operator 
tomonidan unga hisob to’ldirilganligi haqida SMS xabarini yuboradi. 
E-Ray
 elektron to’lov tizimi 2007 yilning iyun oyidan boshlab faoliyat ko’rsatib 
kelmoqda.  To’lovlar  hozirda 
Perfectum  Mobile,  Beeline
va 
COSCOM 
uyali  aloqa 
xizmatlari uchun qabul qilinmoqda. Yaqin vaqt ichida boshqa uyali aloqa operatorlari 
xizmatlari  uchun  ham  to’lovlvrni  amalga  oshirish  rejalashtirilmoqda.  To’lovlar 

---

118 
 
agentlar  tarmog’i  orqali  amalga  oshiriladi.  Tizimning  afzalligi  ulanish  osonligi  va 
depozit  50  ming  so’m  ekanligidir.  Bundan  tashqari,  tizim  sayti  TAS-IX  tarmog’ida 
joylashgan. Bu esa agentlarning Internet trafigini tejashga yordam beradi. 
E-Ray
  to’lov  tizimi  «
Online-Servis-Biznes»
  (OSB)  mas’uliyati  cheklangan 
jamiyat  tomonidan  ishlab  chiqilgan  va  OSB  kompaniyasining  xizmatidir.  To’lov 
tizimi  bilan  bog’liq  barcha  shartnomalar,  huquqiy  va  moliyaviy  masalalar  OSB 
tomonidan hal qilinadi. Kompaniya o’z faoliyatini 2006 yildan boshlagan. Shu vaqt 
ichida OSB mutaxassislari E-pay tizimini ishlab chiqib, 2007 yil iyun oyidan boshlab 
ishga tushirdilar.