“Kasbiy ta`lim” kafedrasi

Idrok 
tushunchasining 
yuqori 
bosqichi 
esa 
appertsentsiya 
deyiladi. 
Appertseptsiya
-  idrok  jarayonini  shaxsning  oldingi  bilimlari,  shaxsiy  va  ijtimoiy 
tajribalari,  qiziqishlari,  motivatsiyasi,  ehtiyojlari  va  odatlari,  umuman,  ruhiy 
hayotning barcha mazmuni bilan belgilanishidir.  
Appertseptsiya hodisasi tufayli odamlar o’zaro idrokining mazmuni bilan bir-
birlaridan muayyan darajada tavofutlanadilar, ya’ni ular aynan bir xil narsani o’zini 
ilm  saviyasi,  maslagi,  pozitsiyasi,  dunyoqarashi  va  ijtimoiy  kelib  chiqishiga 
asoslangan holda turlicha idrok qiladilar hamda aks ettiradilar.  
Masalan,  «ildiz»  tushunchasini  biologlar  o’simliklarning  moddiy  asosi 
sifatida,  matematiklar  sonlarning  ildiz  ostidagi  ko’rinishida,  ijtimoiy  nuqtai 
nazardan qarindosh-urug’chilik shaklida namoyon bo’ladi. Psixologiya fanida idrok 
muayyan shakllarga ajratilib tadqiq qilinadi, vaqt, harakat, fazo yordami bilan atrof-
muhitning,  biosferaning,  ijtimoiy  turmushning  mohiyati  yuzasidan  axborotlar 
ma’lumotlar, xususiyatlarni aks ettiradi. 
Materialni muvaffaqiyatli idrok qilishning yana bir muhim sharti ko‘rgazmali 
qurollardan  foydalanishdir.  Ikki  ko‘rsatkich  barmoqlaringizni  ko‘zlaringizdan 
chamasi  besh  duyum  masafoda  tuting  va  barmoqlaringiz  orasi  yarim  duyum 
bo‘lsin.  Shu  holatda  barmoqlaringizga  qarang  va  natijaga  e’tibor  bering.  Endi 
barmoqlaringizni uzoqroqqa siljiting. Bizning ko‘z qorachig‘larimiz biroz turlicha 
tasvirda ko‘radilar. Miya bu ikki  tasvirnisolishtirsa, ularni orasidagi farq ularning 
tushunarsiz tengsizligini bildiradi.  
48-rasm 
 
Misol uchun, barmog‘ingiz bilan 
buruningizni ushlab 
barmog‘ingizga qarasanggiz, 
tushunarsiz tasvir paydo bo‘ladi. 
 
 
 
3D 
ijodkorlari  bir  necha  duyum  masofada  turgan  kameradan  tengsiz 
tasvirlarni  tasvirga  olishdi.  Tasvirni  biz  maxsus  ko‘zoynak  orqali  ko‘rganimizda 
chap  ko‘zimiz  chap  kamerada  olingan  tasvirlarni  ko‘radi,  o‘ng  ko‘zimiz  esa  o‘ng 
kamerada olingan tasvirlarni ko‘radi. Tasvir ularni normal holatda ko‘rsatadi. Yoki  
ikkala  kamera  bilan  samolyotda  er  xaritasini 
3D 
orqali  rasmga  olganda  u  tasvir 
ham  bir  xil  holatda  bo‘ladi.  Qanday  qilib  biz  odamning  10  metr  yoki  100  metr 
uzoqlikda  turganligini  aniqlay  olamiz.  Kampusning  zinalari  qoraga  bo‘yalsa 
uzoqroq  ko‘rinadi,  aksincha  oq  rang  bilan  bo‘yalsa  u  ancha  yaqinroq  bo‘lib 
ko‘rinadi  (13-rasm).  Tasvirni  pastga  teskariga  o‘zgartirsak  qora  ranglar  erga 
aylanadi.  Agar  o‘lchamni  biz  ikkita  bir  xil  o‘lchamdagi    ob’ekt  deb  solishtirsak, 
ko‘plab  odamlar  uzoqda  turgan  ob’ektni  kichkinaroq  deb  idrok  qilishadi.  Tasvir 
boshqa  ob’ektlar  orasida  bo‘lsa  ya’ni  biz  ko‘rayotgan  tasvir  boshqa  biron  tasvir 

---

72 
 
bilan  to‘sib  (bloklab)  qo‘yilsa  u  bizga  ancha  yaqin  ko‘rinadi  va  biz  uni  shunday 
idrok qilamiz. Bu holat ushbu rasmdagi manzarani  yaratadi.
24
 
49-rasm 
 
 
 
Yaqqol  voqealikdagi  narsa  va  hodisalarning  tana  a’zolarini  qabul  qilish 
analizatorlariga  bevosita  ta’sir  etmasdan  inson  ongida  turli  obrazlarning 
(ovozlarning  eshitilishi,  sharpalarning  sezilishi)  xayolan,  fikran  paydo  bo’lishidan 
iborat  idrokning  psixopatologik  (ruhiy  xastalik)  hodisasiga