Korporativ siyosat va strategiya asosida direktorlar kengashi shakllantiriladi,
kengash tomonidan mansabdor shaxslar majburiyatlari belgilanadi, moliyaviy
nazorat, bosh direktor faoliyati baholash, qonunchilik va korporativ etikaga rioya
qilish amalga oshiriladi.
Direktorlar kengashida ikkita tipdagi qo‘mitalar tashkil etiladi:
- operatsion (ijroiya, moliyaviy, strategik) qo‘mitalar. Ular ijroiy
direktorlardan shakllantiriladi, faoliyati davomida menejerlarga maslahat berib
boradi, qarorlarni amalga oshirishga javobgar bo‘ladi, qo‘yilgan masalalar
bajarilish
jarayonini nazorat qiladi;
- nazorat qo‘mitalari (tayinlash va rag‘batlantirish bo‘yicha auditorlik) tashqi
direktorlardan tarkib topadi.
“Mazkur modelda direktorlar kengashi va ijrochi direktor vakolatlari qat’iy
tartibda ajratilgan. Bu amaliyot birinchi marta Exxon Mobile korporatsiyasi
tomonidan qo‘llanilgan”
14
.
Amerika qo‘shma shtatlarida korporativ tizim tomonidan amal qilinishi shart
bo‘lgan korporativ boshqaruvning asosiy prinsiplari sifatida quyidagilar
belgilangan:
1. Hisobdorlik. Menejment va direktorlar kengashi a’zolari aksiyadorlar
oldida hisobdor sanaladi va har qanday so‘rov, hattoki biografik ma’lumotlargacha
taqdim etishga majbur hisoblanadi. Amerika qo‘shma shtatlarida axborotlarni
oshkor qilish bo‘yicha dunyodagi eng qat’iy talab belgilangan.
2. Aksiyadorlar bilan munosabatlarda shaffoflik, ochiqlik va hisobotlarning
umumtanolingan xalqaro standartlaridan foydalanish.
3. Barcha aksiyadorlarga, shu jumladan xorijiy aksiyadorlarga nisbatan bir
xilda adolatli munosabatda bo‘lish.
4. Ovoz berishning aniq, haqqoniy metodikasi amal qilishi shartligi.
5. Aksiyadorlar bilan o‘zaro munosabatlar qat’iy ravishda amal qilinishi
talab qilinadigan kodeksga asoslanishi lozim.
6. Strategik rejalashtirish.
Erishilgan foyda va aksiya kursi prezident va uning jamoasi boshqaruv sifati
va samaradorligini baholash mezonlari hisoblanadi. Agar foyda va aksiya kursi
pasaysa, fond bozorida investorlar o‘zalariga tegishli qimmatli qog‘ozlardan
qutulishga intiladilar. Natijada g‘arazli birlashish va qo‘shib olish xavfi yuzaga
keladi.
Investorlarning qisqa muddatli manfaatlarga ortiqcha darajada
yo‘naltirilganligi, aksiyalarning haqiqiy bahosidagi xatoliklar,
menejerlarni
rag‘batlantirishda oqlanmagan o‘sishning kuzatilishi kabilar korporativ
boshqaruvning anglo-amerika modeli kamchiliklari sifatida keltiriladi. Axborot
olish imkoniyati yuqoriligi, munosabatlardagi shaffoflik tufayli investorlarning
qisqa muddatli manfaatlarga ortiqcha darajada yo‘naltirilishi kuzatiladi. Bunday
holatda axborotlardagi xatoliklar qimmatli qog‘ozlar bozorida ko‘piklar hosil
bo‘lishiga sabab bo‘ladi va fond bozoriga bosimni kuchaytiradi. Etakchi iqtisodchi
olimlar tomonidan aksiyalar haqiqiy bahosidagi xatoliklar va menejerlarni
14
Bob Tricker. Corporate governance: principles, policies and practices. – UK.: Oxford university press, 2012. – P. 154.
rag‘batlantirishda oqlanmagan o‘sish 2008 yilda boshlangan jahon moliyaviy
inqirozining asosiy sabablari qatorida keltirilganligini ham shu o‘rinda ta’kidlab
o‘tish lozim. Chunki menejerlar tomonidan risklarning to‘g‘ri baholanmaganligi,
o‘z navbatida yuqori miqdorda mukofotlar olish maqsadida aksiyalar bahosi
o‘sishiga xizmat qiluvchi axborotlarning menejerlarning e’lon qilib borilishi oxir-
oqibat moliya bozorida parokandalikka olib keldi. Keltirilayotgan jihatlar asosida
mazkur model kamchiliklardan holi emasligiga yana bir bor guvoh bo‘lish
mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: