Transport inshootlarini loyihalash va

pl
  (8.15)  formula  orqali  aniqlanadi.  Bunda  cho„zuvchi 
kuchlanishlar qiymati 
1,4R
bt,ser
 
ga teng qabul qilinadi. Bunday, 2b talablar 
kategoriyasi  bo„yicha  loyihalanayotgan,  konstruksiyalar  uchun  normal  va 
qiya  darzlarning  ochilish  kengligi  quyidagi  shartni  qanoatlantirishi  kerak: 

---

134 
 
,




cr
p
p
cr
E
a


 
bu  yerda 
∆

𝑝
  –  beton  siqilishi  to„xtagandan  so„ng 
vaqtinchalik 
yuk 
qismi 
ta‟sirida 
zo„riqtirilgan 
armaturadagi 
kuchlanishlarning  oshishi; 
E
p
  –  armaturaning  elastiklik  moduli; 

  – 
darzlarning ochilish koeffitsienti (oldindan zo„riqtirilmagan to„sinlar uchun 
kabi aniqlanadi); 

cr
 – darzlarning chegaraviy ochilishi (0,015sm ga teng). 
Vaqtinchalik  yuk  ta‟sirida  betondagi  oldindan  siquvchi  kuchlanishlar 
nolgacha kamaygandan so„ng cho„zuvchi kuchlanishlar 


p
 ning oshishini 
quyidagi formula orqali aniqlash mumkin: 
∆

𝑝
=

𝑏𝑡
µ
𝑝
,
 bu yerda 

bt
 – beton 
cho„zilgan  zonasi  yuzasining  og„irlik  markazi  sathida  betondagi 
cho„zuvchi  kuchlanish; 
µ
p
 
–  bo„ylama  armatura  yuzasining  beton 
cho„zilgan  zonasi  yuzasiga  nisbati  kabi  aniqlanadigan  armaturalash 
koeffitsienti. 
Ko„ndalang  darzlarni  qisilishini  ta‟minlovchi,  sterjenli  armatura  bilan 
siqiladigan betondagi minimal siquvchi kuchlanishlar quyidagi ifoda orqali 
aniqlanishi  mumkin: 
,
,
1
min
,



g
bt
b
bc


 
bu  yerda 

b1
  –  betondagi  oldindan 
zo„riqish  (formula  8.14  bo„yicha  aniqlanadi); 

bt,g
 
–  betondagi  o„z 
og„irligidan hosil bo„lgan kuchlanish. 

bc,min
 ning chegaraviy qiymatlari yuqorida keltirilgan. 
To„sinlarda normal  siquvchi kuchlanishlar 

bx
  ning  ta‟sir  yo„nalishiga 
to„g„ri keladigan bo„ylama darzlarning paydo bo„lishiga ruxsat berilmaydi. 
Betonning  siqilgan  zonasi  uchun  ekspluatatsiya  stadiyasida  quyidagi 
tekshirish  o„tkazilishi  kerak: 
,
2
,
R
bmc
bx


 
bu  yerda: 
R
bmc,2
  –  ekspluatatsiya 
stadiyasida  bo„ylama  darzlarga  yo„l  qo„ymaslik  uchun  bajarilgan 
hisoblarda betonning markaziy siqilishga bo„lgan hisobiy qarshiligi. 
Zo„riqtirilgan  to„sinlar  devorlari  (qovurg„alari)ning  darzbardoshligini 

---

135 
 
belgilaydigan bosh cho„zuvchi va siquvchi kuchlanishlar quyidagi formula 
orqali hisoblanadi: 







2
2
4
)
(
2
1
)
(
2
1
b
by
bx
by
bx
mc
mt









,   
 
(8.16) 
bu  yerda 

bx
  –  betondagi  normal  kuchlanishlar  (tashqi  yukdan  va 
oldindan  zo„riqishdan  bo„ylama  o„q  bo„yicha); 

by
 
–  betondagi  siquvchi 
kuchlanishlar  (zo„riqtirilgan  xomutlardan,  qiya  armaturadan,  mahalliy 
yuklardan  va  tayanch  reaksiyasidan  elementning  bo„ylama  o„qiga  normal 
yo„nalishdagi); 

b
 – devor betonidagi urinma kuchlanishlar. 
(8.16)  formulaga  cho„zuvchi  kuchlanishlar  “plyus”  ishorasi  bilan, 
siquvchi kuchlanishlar “minus” ishorasi bilan qo„yiladi. 
Bosh  cho„zuvchi  kuchlanishlar 

mt
  ning  chegaraviy  qiymatlari  bosh 
siquvchi  kuchlanishlarning  betonni  siqilishga  bo„lgan  hisobiy  qarshiligiga 
nisbatiga 

mc
/
𝑅
𝑏,𝑚𝑐
2
  bog„liq  holda  QMQ  2.05.03–97  “Ko„priklar  va 
quvurlar”dan olinadi. Bunda 

𝑚𝑐  
≤ 𝑅
𝑏,𝑚𝑐 2
 
sharti bajarilishi kerak. 
To„sinlar  devorlari  betonidagi  urinma  kuchlanishlar  ham  chegaraviy 
qiymatlardan oshib ketmasligi kerak, ya‟ni: 
,
,
6