O‘ zbekiston respublikasi oliy va o‘ rta max sus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Ichki  audit
 
–
  bank  xodimlarining 
o‘
z  vazifalarini  samarali 
bajarishlarida  yordam  berish  maqsadida  bank  faoliyatini  tekshirish  va 
baholash uchun bank ichida doimiy asosda tuzilgan mustaqil ekspertiza. 

---

23 
 
Ichki  auditning  asosiy  maqsadi  b
o‘
lib  Ichki  audit  xizmati  tomonidan 
bank  rahbariyatiga  bank  faoliyatining  nazorati  va  natijalari  b
o‘
yicha 
obyekt
iv tahlil, baho, tavsiyalar va ma’lumotlar taqdim etish orqali bank 
Kengashi  va  Boshqaruviga  bank  faoliyati  maqsadiga  erishishida 
k
o‘
maklashish hisoblanadi. Bankda tashkil etilgan Auditorlik q
o‘
mitasi 
tarkibiga  bank  Kengashining  kamida  uchta  a’zosi  kiritilishi  kerak. 
Auditorlik  q
o‘
mitasi  tarkibiga  kiruvchi  bank  Bank  Kengashi  tegishli 
ichki  nazorat  tizimini  tashkil  etish  va  q
o‘
llab-quvvatlash  maqsadida 
Auditorlik  q
o‘
mitasini  tuzishi  lozim  va  ushbu  q
o‘
mita  tarkibiga 
faqatgina bank Kengashi a’zolari kiritilishi lozim.
 
Keyingi  27-yil  mobaynida  auditorlik  faoliyati  3  xil  rivojlanish 
bosqichidan 
o‘
tdi: 
1.
 
Tasdiqlovchi  audit
 
–
  bunda  asosan  hisob  registrlari  va  hujjatlar 
tekshirildi. 
2.
 
Maqsadli 
sistemali 
audit
 
–
  bu  bosqichda  muomala 
(operatsiya)larni nazorat qilish sistemasini kuzatish imkoniyati yaratildi. 
3.
 
Tavakkalchilikka  asoslangan  audit
 
–
 sistemani nazorat qiluvchi 
shaxslar tomonidan qabul qilingan boshqaruv qarorlariga baho beriladi. 
Maqsadli sistemali audit
  
–
 shakllanishi bilan auditorlar ichki nazorat 
orqali  ekspertiza 
o‘
tkaza  boshladilar.  Buning  oqibatida  shu  narsa 
isbotlandiki, agar ichki nazorat tizimi samarali tashkil qilingan b
o‘
lsa, 
xato va kamchiliklarni aniqlash uchun muhim tekshirishlar 
o‘
tkazishga 
hojat qolmaydi. 
Tavakkalchilikka  asoslangan  audit
 
–
  yoppasiga  yoki  tanlov  y
o‘
li 
bilan 
o‘
tkaziladigan tekshirish b
o‘
lib, ubank faoliyati sharoitidan kelib 
chiqadi  va  asosan  tor  doiradagi  bank  operatsiyalarini  tekshirish  bilan 
yakunlanadi. 
Audit tekshiruvlarini 
o‘
tkazish metodlari quyidagicha: 
1.
 
Muhimlilik darajasi b
o‘
yicha: 

 
t
o‘
liq tekshirish; 

 
tanlab tekshirish. 
2.
 
O‘
tkazish usuliga k
o‘
ra: 

 
hujjatli tekshiruv; 

 
dalilli tekshiruv; 

---

24 
 

 
analitik tekshiruv; 

 
kombinarli tekshiruv. 
Audit dalillari quyidagi y
o‘
llar bilan olinishi mumkin: 

 
inspeksiya; 

 
nazorat qilish; 

 
s
o‘
rovnoma; 

 
tasdiqlash; 

 
qayta hisobga olish; 

 
analitik jarayon. 
Ichki audit funksiyalari: 

 
bank rahbariyati bilan birgalikda faoliyat yuritish; 

 
bank  xodimlari 
o‘
z  vazifalarini  samarali  bajarishlarida  yordam 
berish; 

 
moliyaviy  hisobotni  (oylik,  choraklik,  yillik)  joriy  auditorlik 
tekshiruvidan 
o‘
tkazish; 

 
operatsiyalar  yoki  dasturlarning  natijalari  ularning  oldiga 
q
o‘
yilgan  maqsad  va  vazifalarga  mos  kelishi  hamda  rejaning 
bajarilishini aniqlash maqsadida ularni tekshirish; 

 
buxgalteriya,  operatsion  va  ma’muriy  nazorat  tizimlarining 
monandligini baholash; 

 
bank faoliyatini tashqi auditga tayyorlash. 
Auditorlik faoliyati prinsiplari: 
- mustaqillik; 
- xolislik; 
- erkinlik; 
- malakalilik; 
- maxfiylik.  
Davlat organlarining auditorlik xizmatlariga munosabati turlicha. 
Masalan, AQSh va Buyuk Britaniyada auditorlik tashkilotlari mustaqil 
b
o‘
lib,  ular  auditorlarni 
o‘
zlari  tayyorlaydilar,  tegishli  malakaviy 
unvonlarni  beradilar  va  keyinchalik  ham  ularning 
o‘
z  vazifalarini 
vijdonan,  halol  bajarishlarini  nazorat  qilib  turadilar.  Boshqa  Yevropa 
mamlakatlarida auditorlik faoliyati hukumat organlari tomonidan tashkil 
qilinadi.  
 

---

25 
 
Bozorning  kengayishi  bilan  auditorlik  firmalari  k
o‘
rsatadigan 
xizmatlar turlari va hajmlari ham ortib boradi.  
K
o‘
plab firmalar odatdagi buxgalteriya hisobiga oid maslahatlar 
va  xizmatlardan  tashqari  soliqqa  tortish,  boshqaruv  faoliyati  va 
axborotlarni  olish  texnologiyasi,  marketing,  moddiy  ishlab  chiqarish 
zaxiralarini  baholash,  iqtisodiy  rejalashtirish  va  istiqbolni  belgilash, 
bank va su
g‘
urta ishlari b
o‘
yicha ham xizmat k
o‘
rsata boshladilar. 
Bozor iqtisodi rivojlangan mamlakatlarda moliyaviy nazoratning 
quyidagi tashkiliy tizimidan foydalaniladi: 
1.
 
Davlat moliyaviy nazoratining oliy organi 
hisob-kitob palatasi 
yoki davlat bosh auditorlik apparati
 b
o‘
lib, u bevosita parlament yoki 
prezidentga  b
o‘
ysunadi.  Uning  asosiy  vazifasi  davlat  byudjetining 
xarajatlar qismini umum nazorat qilishdir. 
2.
 
Soliq  boshqarmasi.
  Hukumatga  yoki  moliya  vaziriga 
b
o‘
ysunadi, davlat byudjeti daromadlar qismining t
o‘
ldirilishini nazorat 
qiladi. 
3.
 
Vazirliklardagi nazorat taftish b
o‘
linmalari 
byudjet tomonidan 
mabla
g‘
 
bilan  ta’minlanib,  davlat  moliyaviy  nazoratining  oliy  organi 
yoki  tegishli  vazirlikka  b
o‘
ysunadi.  Asosiy  vazifasi  byudjet 
mabla
g‘
larining t
o‘g‘
ri sarflanishini nazorat qiladi. 
4.
 
 Mustaqil 
auditorlik 
moliyaviy 
nazorat
 
balans 
ma’lumotlarining  to‘g‘
riligini,  amalga  oshirilgan  muomalalarning 
qonuniyligini  shartnoma  asosida  nazorat  qiladi.  Nodavlat  sektoridagi 
korxona  va  tashkilotlarga  ham  shartnoma  asosida  hisob  va  moliya 
masalalari b
o‘
yicha maslahat (konsultatsiya) beradi. 
1-jadval