|
Maydalash jarayoning umumiy qonuni
O‘tgan asrlarda maydalash nazariyasining bir necha qonun-
qoidalari yaratilgan. Bularga yuzali, hajmli va umumlashlagan qonun-
lari kiradi. Birinchi maydalash nazariyasi 1867-yilda nemis professori
P.Rettinger tomonidan ishlab chiqilgan. Unga ko‘ra maydalashga
sarflangan ish hajmi hosil bo‘lgan jism yuzalarlriga to‘g‘ridan to‘g‘ri
proporsional bo‘lib, formulada quydagicha ifodalangan:
, Dj (1)
bunda
Yangi hosil bo‘lgan jismni yuza maydoni
Olingan zarrachalar miqdori:
.
Shu bilan birga yuza maydonining oshishini solishtirish:
, m2 (2)
Yangi hosil bo‘lgan yuza maydoniga sarflangan ish hajmi Aud
bo‘lsa, u holda maydalash jarayonining to‘liq sarflangan ish hajmi
quydagi ko‘rinishga keladi:
, Dj (3)
Qabul qilingan
= const i
λ
= const, u holda to‘liq ish hajmi
, Dj (4)
Bu yerda
– koeffitsiyent mutanosibligi (tajriba orqali aniqlanadi).
Maydalash nazariyasini yetarli darajada o‘ta nozik maydalashda
qo‘llanilishi (d ≤ 0,4…0,6 mm) oqibatida yuza maydoni yuqori
darajada maydalangan mahsulot olinadi.
179
Hajmli maydalash nazariyasi rus olimi V.L. Kirpichev (1874)
tomonidan yaratilgan bo‘lib, keyinchalik nems professori F.Kiko
tomonidan aniqlik kiritilgan. Unga ko‘ra maydalash uchun sarflangan
Av, ish hajmi, V hajmiga yoki jismni deformatsiyalangan qismini
massasiga bevosita proporsional:
, Dj (5)
Bu yerda
– deformatsiyalangan jismni kattaligi , m;
R
– deformatsiya kuchi, N. Zarba ta’sirida tezlik υud = 0 deformatsiyasi-
ning qiymati Guk qonuning formulasi bilan ifodalanishi mumkin.
, m (6)
Bu yerda
F
– deformatsiyalangan jism kesmining maydoni , m
2
;
E
– elastik modul (modul yunga), N/m
2
(Pa). Bunga ko‘ra integrirlan-
gan tenglama (5) quyidagicha yoziladi:
, Dj
bunda
i
mutanosiblik koeffitsiyent.
Tananing deformatsiyalanadigan hajmi D tomoni bo‘lgan kub
shakliga ega deb faraz qilsak, (7) ifodani quyidagicha yozish mumkin:
(7)
Deformatsiyaga uchragan tt jism hajmini kub shaklidagi barcha
holatlarini hisobga olgan holda D (8) quyidagicha ifodalash mumkun:
(8)
Rettinger D2 qonuni va Kirpichev-Kika D3 qonunlar mutanosib-
ligi (4) va (8) tenglamalar koeffitsiyentlari bilan farqlanadi.
Har ikki nazariyalarni tarafdorlari yarim asrdan koʻproq vaqt
davomida qonunlar ustida bahslashib, ularni afzalliklarining ustida bir-
biriga isbotlashga harakat qilishadi. Ammo ikkala tomon ham
180
afzalliklarni isbotlay olishmaydi. Har ikkala qonun bir tomonlamaligi
maydalash jarayonida xomashyo sochiluvchanligi, maydalash uskuna-
larini ish tartibi, maydalash uskunalarining loyihasi o‘ziga xos xususi-
yatlarni, energiya hajmlarini hisobga olinmaganligi ayon bo‘lib qoldi.
1928-yilda rus akademigi P.A.Rebinder hajmli va yuzali
qonunlarni hisobga olgan holda umumlashgan qonun yaratib, P.A.
Rebinder maydalash uchun sarf bo‘ladigan energiyani askariyat qismi
foydasiz sarflanayotgan, energiyani sarfi materiallarni isitish, mahsu-
lotlarda mikrodarzlari hosil qilinishiga sarflanayotganligini ilgari surdi.
P.A. Rebinder nazariyasini analitik tenglamasi quyidagicha
ifodalanadi:
, Dj (9)
Bu yerda
A
– maydalash uchun sarflanadigan ish hajmi;
Av
– zarracha hajmi uchun deformatsiya ishi;
As
– yangi yuzalarni hosil qilishga sarflangan ish hajmi;
K
– koeffitsiyent proporsionalnosti;
Δ
V
– deformirosalangan zarracha qismi;
α
– mutanosiblik koeffitsiyenti, qattiq jismni sirt taranglik
energiyasini hisobga olgan holda;
Δ
S
– jismlar yuza maydonining oʻsishi.
(9) tenglamada faqat maydalash jarayonining sifatini tarifi
beriladi. Unga kiritilgan barcha miqdorlarning qiymatlari raqamli
ifodasida mos kelmasligi sababli miqdoriy hisob-kitoblarni barchasi-
ga imkon bermaydi, biroq sifatli tarif qimmatli bo‘lib, to‘g‘ri xulo-
salar chiqarishga imkon beradi. Bundan kelib chiqib, maydalash
jarayonini KPDsi quyidagicha ifodalanadi:
(10)
Bundan xulosa qilib, KPDni oshirishda nima zarurligi ko‘riladi:
– deformatsiya egiluvchanligini kamaytirish –
Av
;
– jismlarni maydalash uchun yaratilgan kuchlanish, yangi
yuzalarni yaratish uchun ish hajmini oshirishga olib keladi
As
.
1952-yilda S.V. Melnikov maydalash uchun sarflangan ish
hajmini aniqlash uchun Aizm taxminiy formulani taklif qildi:
, Dj/kg (11)
181
Bu yerda
λ
– jismlarni yiriklik hajmi dastlabki darajasiga
bog‘liqligi.
C1 va C2 – silliqlash uchun o‘ziga xos energiya sarfini hisobga
oladigan va o‘ziga xos ish hajmiga (DJ / kg) ega bo‘lgan koeffitsiyent-
lar, empirik tarzda aniqlanadi.
(bug‘doy uchun
S
1 = 10…13 kDj/kg,
S
2= 6…9 kDj/kg,
xashak uchun
S
1 = 7,5…8,5 kDj/kg
S
2= 0,6…0,9 kDj/kg).
.
Bu yerda
D
,
d
– maydalashdan oldingi va keyingi zarrachalarni
o‘rtacha o‘lchamlari, mm.
Maydalanadigan jismlarni sirtqi shaklini murakkabligini hisobga
olgan holda, dastlabki o‘lchash diametr ekvivalentligiga qarab
ko‘rsatish qabul qilingan. Ekvivalent diametri doira diametrining hajmi
dastlabki hajmga haqiqatan tengligi doira hajmi
,
Bundan kelib chiqib,
.
Maydalangan jism zarrachalarini diametrlari o‘rtacha tortilgan
miqdori un tortish moduli bilan baholanadi (M, mm) va setkali
elaklar klassifikatorlaridan foydalanib aniqlanadi.
Bu yerda
R
0,
R
1,
R
2,
R
3 – har bir elak yuzasida qolgan
qoldiqlar, %.
182
Do'stlaringiz bilan baham: |
