Fizika kursi



Download 2,6 Mb.
Pdf ko'rish
bet251/268
Sana11.01.2022
Hajmi2,6 Mb.
#348187
1   ...   247   248   249   250   251   252   253   254   ...   268
Bog'liq
fizika kursi

issiqlik 

neytronlari deyiladi. 

 

Bo‘lingan  yadroning  parchalari  radioaktiv 



bo‘ladi:  ular 

γ

-fotonlar, 



β

-zarralar  va  neytronlar 

chiqaradi;  bu  neytronlarni  oniy  neytronlardan 

farqlash  maqsadida  kechikkan  neytronlar  deb 

ataladi. 

 

Barcha 



og‘ir 

elementlarning 

yadrolari 

neytronlar 

ta’sirida 

ikki 


qismga 

bo‘linish 

qobiliyatiga  ega.  Amaliy  jihatdan  eng  muhim 

bo‘linuvchi  materiallar  uran 



92

U

238

,  aktino  uran 



92

U

235

,  uranning  sun’iy 



92

U

233

  izotopi  va  plutoniy 



94

Ru

239

  dir. 


92

U

235



92



U

233

  va 


94

Ru

239 

yadrolar  tez, 

shuningdek,  sekin  (jumladan,  issiqlik)  neytronlar 

ta’sirida  bo‘linadi, 



92

U

238

  yadrosi  esa  faqatgina  tez 

neytronlar ta’sirida bo‘linadi. Uran 

92

U

235

 ning uchta 

neytron  chiqarib,  kripton  va  bariy  izotoplariga  yemirilishi  ehtimolligi 

ko‘proqdir: 



n

Ba

Kr

n

U

3

140



56

93

36



1

0

235



92

+

+



+

.



 

 

(23.15) 



23.1-rasm 


 

396


 

Keyingi  tekshirishlar  uran  yadrosi  neytronlar  bilan  bombardimon 

qilinganda  80  xil  bo‘laklar  hosil  bo‘lishini  ko‘rsatdi.  Shu  bilan  birga 

massalari  nisbati  2:3  bo‘lgan  bo‘laklarga  bo‘linish  eng  ehtimolli  ekani 

ma’lum bo‘ldi. 

 

Uran yadrosining mumkin bo‘lgan bo‘linish reaksiyalaridan yana 



biri quyidagi sxema bo‘yicha o‘tadi. 

1

0



94

40

140



58

236


92

1

0



235

92

2



6

n

Zr

Ce

U

n

U

+

+



+



+

β

  (23.16)  



Shuningdek 

   


1

0

95



38

139


54

1

0



235

92

n



Sr

Xe

n

U

+

+



+

,       



  (23.17) 

bu  yerda  Se  –  seriy,  Zr-sirkoniy,  Xe-ksenon,  Sr-stronsiylar  davriy 

sistema elementlarining o‘rta qismiga to‘g‘ri keladi. 

 

Neytronlar  ta’sirida  bo‘linish  bilan  bir  qatorda,  garchi  juda  oz 



darajada  bo‘lsada,  og‘ir  yadrolar  o‘z-o‘zidan  bo‘linishi  ham  mumkin; 

masalan,  1  g  uranda  bir  soatda  hammasi  bo‘lib  taxminan  20  tacha  o‘z-

o‘zidan  yemirilish  yuz  beradi.  Bu  hodisani  1940  yilda  sovet  fiziklari 

K.A.Petrjak va G.N.Flerov kashf qilganlar. 

 

Uran  yadrosining  bo‘linishida,  taxminan,  208  MeV  energiya 



ajraladi, bu energiyaning deyarli 80 %i parchalarning kinetik energiyasi 

ko‘rinishida ajraladi; qolgan 20%i esa parchalarning radioaktiv nurlanish 

energiyasiga va oniy neytronlarning kinetik energiyasiga to‘g‘ri keladi. 

 

Yadroning bo‘linishida sarf qilingan neytronlarning energiyasi 7-



10  MeV  dan  oshmaydi.  Buni  yadrolarni  bo‘linishida  ajralib  chiqqan 

energiya  bilan  solishtirsak,  yadrosi  bo‘linadigan  materiallar  juda  katta 

energiya  manbai  bo‘lib  xizmat  qilishi  ko‘rinadi.  Masalan:  1  kg  uran  – 

235  da  bo‘lgan  barcha  yadrolarning  bo‘linishida  ajralib  chiqqan 

energiya,  taxminan,  2,3



10



7

  kvt



soat  ga  teng.  Buncha  energiya  miqdori 



2000000  kg  benzin  yoki  2500000  kg  tosh  ko‘mir  yonganda  ajralishini 

ko‘rsatish 

mumkin. 

Shuning 


uchun 

xalq 


xo‘jaligida 

«yadro 

yoqilg‘isidan»  foydalanish maqsadga muvofiqdir. 

 

23.5 - § Zanjir reaksiya. Reaktorlar 

 

 

Yadroning  bo‘linish  energiyasidan  foydalanish  imkoniyatini 



amalga  oshirish  uchun  shunday  sharoit  yaratish  kerakki,  bu  sharoitda 

reaksiya  bir  boshlangandan  so‘ng  o‘z-o‘zidan  davom  eta  olsin,  ya’ni 

reaksiya  zanjir  xarakteriga  ega  bo‘lsin.  Bunday  reaksiyani  amalga 

oshirishga,  masalan,  og‘ir  Uran  –  235  yadroning  bo‘linishida  vujudga 

keladigan  2-3  dona  neytron  yordam  beradi.  Masalan,  birinchi  yadro 



 

397


bo‘linganda ajralib chiqqan 2-3 neytronning har biri o‘z navbatida yangi 

yadrolarning  bo‘linishiga  sabab  bo‘ladi.  Natijada  6-9  yangi  neytronlar 

vujudga  keladi.  Bu  neytronlar  o‘z  navbatida  yana  boshqa  yadrolarni 

bo‘linishiga  imkoniyat  yaratadi  va  hokazo.  Bunday  reaksiya 

bo‘linishning zanjir reaksiyasi deb yuritiladi. Uran – 235 bo‘linishining 

zanjiriy  reaksiyasi  nazariyasini  1938  yilda  Ya.B.Zeldovich  va 

Yu.B.Xaritonlar ishlab chiqishgan. 

 

Uranning  har  bir  yadrosining  bo‘linishida  2-3  ta  neytron  paydo 



bo‘lishiga  qaramasdan,  ularning    hammasi  ham  boshqa  yadrolarning 

bo‘linishiga  sabab  bo‘lavermaydi.  Neytronlarning  bir  qismini  yadro 

yoqilg‘isida  bo‘ladigan  bo‘linmaydigan  aralashma  yadrolari  o‘ziga 

qo‘shib  olish  mumkin,  neytronlarning  yana  bir  boshqa  qismi  yoqilg‘i 

matarial hajmi sirtidan uning boshqa yadrolari bilan to‘qnashmay chiqib 

ketishi  mumkin.  Shuning  uchun  uran  yadrolar  bo‘linishining  zanjiriy 

reaksiyasi  hamma  vaqt  ham  sodir  bo‘lavermaydi.  Zanjir  reaksiya  yuz 

berishi  uchun  birinchidan 



92

U

235 

izotopning  bo‘lagi  yetarli  katta  bo‘lishi 

kerak.  Uran  bo‘lagining  o‘lchamlari  yetarli  katta  bo‘lganda  bo‘linish 

reaksiyasi  davomida  ajraluvchi  neytronlarning  ko‘p  qismi  uran 

bo‘lagining  chekkasiga  yetguncha  reaksiyaga  kirishib  ulguradi.  Uran 

bo‘lagining  neytronlari  ham  zanjir  reaksiyaning  amalga  oshishiga 

yordam  beradi.  Umuman,  zanjir  reaksiyaning  rivojlanish  tezligi 


Download 2,6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   247   248   249   250   251   252   253   254   ...   268




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish