|
Masalalar
82-masala. Kalsiy kristallining panjara parametri a va eng yaqin qo‘shni
atomlar orasidagi masofa d aniqlansin (panjara qirrasi markazlashtirilgan
kubsimon singoniya). Kalsiy kristallining zichligi
3
3
/
10
55
,
1
m
kg
⋅
=
ρ
.
Berilgan:
?
~
?
~
/
10
55
,
1
3
3
d
а
m
kg
⋅
=
ρ
Yechish. Kubsimon panjaraning a parametri eng sodda katakchaning
hajmi bilan V= a
3
munosabatda bog‘langan.
Boshqa tomondan, eng sodda katakchaning hajmi molyar
hajmning bir mol kristalldagi eng sodda katakchalar soniga nisbatiga
teng: V uchun keltirilgan ifodalarning o‘ng tomonlarini tenglashtirib,
quyidagini topamiz:
m
m
Z
V
а
/
3
=
(1)
385
Kalsiyning molyar hajmi
ρ
M
V
m
=
bunda
ρ
–
Kalsiyning zichligi, M –
uning molyar massasi. Bir
moldagi eng sodda
katakchalar soni
n
N
Z
A
m
/
=
,
bunda
n
–
bitta
katakchaga
to‘g‘ri
keluvchi atomlar soni.
V
m
va Z
m
lar uchun keltirilgan formulalarni (1) formulaga qo‘yib
quyidagini olamiz
)
3
/(
A
N
nM
a
ρ
=
Bundan
3
)
/(
A
N
nM
a
ρ
=
(2)
N=4 ligini hisobga olib n, M,
ρ
va N
A
kattaliklarning qiymatlarini
(2) formulaga qo‘yib, hisoblab topamiz:
a = 556 pm.
Eng yaqin qo‘shni atomlar orasidagi d masofa 22.8 -rasmda ko‘rinib
turgan sodda geometrik mulohazalardan topiladi.
2
/
a
d
=
Bu ifodaga a ning oldin topilgan qiymatini qo‘ysak,
d=393 pm.
83-masala. t
0
=0
0
S da rux tayoqchasining uzunligi
l
01
=200 mm, mis
tayoqchasining uzunligi esa
l
02
= 201 mm. Qanday t temperaturada
tayoqchalar bir xil uzunlikda bo‘ladi? Rux tayoqcha va mis tayoqchaning
chiziqli kengayish koeffitsientlari mos ravishda
22.8-rasm
386
Berilgan:
1
5
2
1
5
1
10
7
,
1
10
9
,
2
−
−
−
−
⋅
=
⋅
=
grad
va
grad
α
α
?
~
201
;
200
;
0
02
01
0
0
t
mm
l
mm
l
C
t
=
=
=
Yechish:
ℓ
=
ℓ
0
(l+
α
-t) formulaga muvofiq t – temperatura uchun
quyidagi tenglikni yoza olamiz:
ℓ
01
(l+
α
1
t) =
ℓ
02
(l+
α
2
t) u holda
C
t
0
10
02
2
01
1
01
02
420
201
7
1
200
9
2
200
201
5
=
⋅
−
⋅
−
=
−
−
=
)
,
,
(
)
(
l
l
l
l
α
α
84-masala. V=0,5l suvda m=2g osh tuzi eritilgan. Bu eritma uchun
t=17
0
S temperaturadagi bosim R ni toping, tuz molekulalarining
dissotsiatsiya darajasini 75% deb oling.
Berilgan:
?
~
290
17
10
2
2
,
10
5
,
0
5
,
0
0
3
3
3
Р
К
C
t
kg
g
m
m
l
V
=
=
⋅
=
=
⋅
=
=
−
−
Yechish. Vant-Goff qonuniga muvofiq, disotsiatsiyalanmagan eritma
uchun
M
CRT
Р
=
bu yerda
V
m
C
=
eritmaning konsentratsiyasi, T – uning absolyut
temperaturasi, M – erigan modda kilomolining massasi ( NaCl uchun
M=23 kg/kmol+35 kg/kmol=58 kg/kmol) R – universal gaz doimiysi.
Molekulalarning dissotsiatsiyasi eritmada zarralar sonining
ko‘payishiga va bosimning proporsional ravishda ortishiga olib keladi.
Shuning uchun dissotsiatsiyani hisobga olgan holda shunday yozish
mumkin:
.
3
/
10
9
,
2
58
10
5
75
,
1
290
10
32
,
8
002
,
0
75
,
1
2
5
4
2
atm
m
N
VM
mRT
P
≈
⋅
=
=
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
⋅
=
−
Mustaqil yechish uchun masalalar
249. Quydagi hollarda V=1m
3
hajmli kristalldagi eng sodda katakchalar
soni aniqlansin: 1) seziy xlorid (hajmida markazlashtirilgan kubsimon
387
singoniyali panjara); 2) mis (karrasi markazlashtirilgan kubsimon
singoniyali panjara); 3) zich joylashgan gesogonal tuzilishga ega kobolt.
[1) n
1
=1,44·10
28
; 2) n
2
=2,1·10
28
; 3) n
3
=4,54·10
28
]
250. Agar panjara qirrasi markazlashtirilgan kubsimon singoniyali
ekanligi ma’lum bo‘lsa, neon kristallining (20Kda) zichligi
ρ
topilsin.
Shu haroratda panjara doimiysi
а
=0,452 nm
(
ρ
=1,46·10
3
kg/m
3
)
251. Agar eng yaqin qo‘shni atomlari orasidagi d masofa 0,304 nm ga
teng bo‘lsa, kristallning nisbiy atom massasi aniqlansin. Panjara hajmi
markazlashtirilgan kubsimon singoniyali. Kristallning zichligi
ρ
=534kg/m
3
(
∆
m=69,5 (litiy))
252. Zich joylashgan geksotsional tuzilishga ega bo‘lgan magniy kristalli
panjarasining doimiylari
а
va c lar aniqlansin. Magniy kristallining
zichligi
ρ
=1,74·10
3
kg/m
3
.
(a=0,320 nm; c=0,521nm)
253. [110] va [111] kristallografik ko‘rsatkichlar bilan berilgan
kristallning kubsimon panjarasidagi ikkita yo‘nalishlar orasidagi
φ
burchak hisoblansin.
(
φ
=35
0
5)
254. Tekislik kubsimon panjaraning [100], [010], [001] tugunlari orqali
o‘tadi. Bu tekislik uchun Miller ko‘rsatkichlari yozilsin.
(111)
255. Oddiy kubsimon panjaraning tekisliklar tizimi (111) ko‘rsatkichlar
bilan berilgan. Agar panjara doimiysi
а
=0,3 nm bo‘lsa, qo‘shni
tekisliklar orasidagi d masofa aniqlansin.
(d=0,173 nm)
256. Kubsimon panjaradagi ikkita tekislik (010) va (011) Miller
ko‘rsatkichlari bilan berilgan. Tekisliklar orasidagi
φ
burchak aniqlansin.
(
φ
=70
0
26')
257. Kubsimon panjarada [111] to‘g‘ri chiziq va (111) tekislik orasidagi
φ
burchak aniqlansin.
(
φ
=
π
/2)
388
7
. YADRO FIZIKASI VA ELEMENTAR ZARRACHALAR
XXIII - BOB. YADRO FIZIKASI ELEMENTLARI
23.1 - §. Atom yadrosining tarkibi. Yadroning massa va zaryad soni
1919 yilda Rezerford azot yadrosini alfa zarralar bilan
bombardimon qilganda ulardan vodorod yadrolari ajralib chiqishini
kuzatgan. Rezerford bu zarralarni proton (grekcha «birinchi» degan
so‘zdan olingan) deb atadi. 1932 yilda Rezerfordning shogirdi Chedvik
yadro tarkibiga kiruvchi yana bir zarra – neytronni aniqladi. 1932 yilda
Chedvik kashfiyotidan keyin sovet fizigi D.D. Ivanenko va nemis fizigi
V. Geyzenberglar bir-biridan mustaqil ravishda atom yadrosi protonlar
Do'stlaringiz bilan baham: | 
