Fizika kursi


va neytronlardan tashkil topgan



Download 2,6 Mb.
Pdf ko'rish
bet244/268
Sana11.01.2022
Hajmi2,6 Mb.
#348187
1   ...   240   241   242   243   244   245   246   247   ...   268
Bog'liq
fizika kursi

va neytronlardan tashkil topgan degan fikrni ilgari surdilar. Shu tariqa 

atom  yadrosining  proton  va  neytronli  modeli  yaratildi.  Proton  va 

neytronni yagona nom bilan nuklon deb ataladi.  

 

Proton  musbat  zaryadga  ega  bo‘lib,  elektron  zaryadiga  teng, 



ya’ni 

q

r

=+l=+1,60219



10



-19

Kl., 

uning 


tinchlikdagi 

massasi 


m

r

=1,67265



10



-27

  kg.  Atom  va  yadro  fizikasida massaning  atom birligi 

(m.a.b.)  kattaligidan  keng  foydalaniladi.  1  m.a.b.  uglerod  12  atomi 

massasining  1/12  ulushiga,  ya’ni    1,66057



10

-27

  kg  ga  teng.  Natijada 

m

r

=1,00727  m.a.b.  ga  teng  bo‘ladi.  Neytron  esa  elektroneytral  zarra 

bo‘lib, uning tinchlikdagi massasi m



n

=1,67495



10



-27

kg=1,008665 m.a.b. 

ga teng. 

 

Massa  va  energiyaning  ekvivalentli  qonuni  (W=mc



2

)ga 


asoslanib,  massa  J  larda,  yoxud  eV  larda  (1J=6,2419



10



18

  eV)  ham 

ifodalanadi. Demak,  



MeV

J

m

MeV

J

m

n

р

57

,



939

10

5054



,

1

28



,

938


10

5033


,

1

10



10

=



=

=



=



.

   


(23.1) 

Neytron va protonlar xususiy magnit momentlarga ham ega: 



ya

р

ya

n

µ

µ



µ

µ

79



,

2

91



,

1

+



=

=



 

 

 



(23.2) 

Bu  ifodadagi 

µµµµ

ya

-  yadroviy  magneton  deb  ataladi; 

µµµµ


ya 

–  yadroviy 

zarralarning  magnit  momentlarini  o‘lchash  uchun  qo‘llaniladigan 

kattalikdir. Agar Bor magnetonidagi elektron massasi m

e

 o‘rniga proton 



massasi m

r

 ni qo‘ysak, 




 

389


2

27

10



0508

,

5



2

м

А

т

е

р

ya



=

=



h

µ

 



 

(23.3) 


yadroviy magneton ifodasini hosil qilamiz. 

 

D.I.  Mendeleyev  davriy  sismtemasidagi  elementlarning  tartib 



nomeri  Z  shu  element  atomi  yadrosining  zaryadini  aniqlaydi,  ya’ni 

q

ya



=+Ze. 

 

Yadro  tarkibidagi  barcha  protonlar  soni  Z  va  barcha  neytronlar 



soni N ning yig‘indisi, yadrodagi nuklonlar sonini ifodalaydi. 

A

N

Z

=

+



 

 

 



 

(23.4) 


yadroning massa soni deb ataladi. 

 

Kimyoviy  elementlarning  atom  yadrolarini 



Z

X

A 

simvol  bilan 

belgilash qabul qilingan, bunda  X element simvoli, A – massa soni, – 

atom  tartib  nomeri.  Masalan, 



2

He

4

  geliy  atom  yadrosini, 



8

O

16

  kislorod 

atom yadrosini bildiradi va shu kabilar. 

 

Yadroda  protonlar  soni  bir  xil,  ammo  neytronlar  soni  har  xil 



atomlar izotoplar deyiladi. Masalan, vodorodning uchta izotopi mavjud. 

1

1



Н

(protiy), 

2

1

1



Н

  (deyteriy)  va 

3

2

1



Н

(tritiy),  bu  yerda  kimyoviy 

simvolning pastki o‘ng tomoniga neytronlar soni ham yoziladi. 

Ya.I.  Frenkel  nazariyasiga  ko‘ra  atom  yadrosini  suyuqlik 



tomchisiga  o‘xshatish  mumkin.  Suyuqlik  tomchisidagi  molekulalar 

o‘zaro  molekulyar  tutinish  kuchlari  bilan  bog‘langani  singari  yadroni 

tashkil  qiluvchi  nuklonlar ham  o‘zaro  alohida  tortilish  kuchlari  –  yadro 

kuchlari  bilan  bog‘langan.  Ko‘pgina  elementlar  atom  yadrolarining  

barqarorligi yadro kuchlarining nihoyatda ulkan ekanligini ko‘rsatadi. 

Yadro  kuchlari  faqat  juda  kichik  masofalardagina  (10

-13

  sm 

tartibida)  namoyon  bo‘ladi.  Nuklonlar  orasidagi  masofa  biroz  ortganda 

yadro  kuchlari  nolgacha  kamayadi  va  kulon  kuchlari  protonlarni  ajratib 

yuboradi  (yadroni  parchalaydi).  Yadro  kuchlari  gravitatsion  va  elektr 

kuchlari  bo‘lmay,  alohida  turdagi  kuchlardir.  Ularning  tabiati  va 

xossalari  hali to‘liq  o‘rganilmagan.  Hozirgi  vaqtda  haqiqatga  eng  yaqin 

deb yadro kuchlarining mezon nazariyasini hisoblashadi; bu nazariyaga 

muvofiq nuklonlar bir-biri bilan alohida elementar zarralar – mezonlarni 

almashish yo‘li bilan o‘zaro ta’sirlashadi. 

Bir  xil  sondagi  protonlar  va  neytronlardan  tashkil  topgan  yengil 

kimyoviy  elementlarning  yadrolari,  ayniqsa, barqaror bo‘ladi.  Yadrolari 

ko‘p sonli nuklonlardan tashkil topgan eng og‘ir kimyoviy elementlarda 

(davriy  sistemada  qo‘rg‘oshindan  keyin  joylashgan)  yadro  kuchlari 

yadroning  barqarorligini  ta’minlay  olmaydi.  Bunday  yadrolar  o‘z- 




 

390


o‘zidan  parchalanib    ancha  yengil  elementlarning  yadrolariga  aylanadi. 

Bu hodisa tabiiy radioaktivlik deb ataladi. 

 


Download 2,6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   240   241   242   243   244   245   246   247   ...   268




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish