389
2
27
10
0508
,
5
2
м
А
т
е
р
ya
⋅
⋅
=
=
−
h
µ
(23.3)
yadroviy magneton ifodasini hosil qilamiz.
D.I. Mendeleyev davriy sismtemasidagi elementlarning tartib
nomeri Z shu element atomi yadrosining zaryadini aniqlaydi, ya’ni
q
ya
=+Ze.
Yadro tarkibidagi barcha protonlar soni Z va barcha neytronlar
soni N ning yig‘indisi, yadrodagi nuklonlar sonini ifodalaydi.
A
N
Z
=
+
(23.4)
yadroning massa soni deb ataladi.
Kimyoviy elementlarning atom yadrolarini
Z
X
A
simvol bilan
belgilash qabul qilingan, bunda X element simvoli, A – massa soni, Z –
atom tartib nomeri. Masalan,
2
He
4
geliy atom yadrosini,
8
O
16
kislorod
atom yadrosini bildiradi va shu kabilar.
Yadroda protonlar soni bir xil, ammo neytronlar soni har xil
atomlar
izotoplar deyiladi. Masalan, vodorodning uchta izotopi mavjud.
1
1
Н
(protiy),
2
1
1
Н
(deyteriy) va
3
2
1
Н
(tritiy), bu yerda kimyoviy
simvolning pastki o‘ng tomoniga neytronlar soni ham yoziladi.
Ya.I. Frenkel nazariyasiga ko‘ra atom yadrosini suyuqlik
tomchisiga o‘xshatish mumkin. Suyuqlik tomchisidagi molekulalar
o‘zaro molekulyar tutinish kuchlari bilan bog‘langani singari yadroni
tashkil qiluvchi nuklonlar ham o‘zaro alohida tortilish kuchlari – yadro
kuchlari bilan bog‘langan. Ko‘pgina elementlar atom yadrolarining
barqarorligi yadro kuchlarining nihoyatda ulkan ekanligini ko‘rsatadi.
Yadro kuchlari faqat juda kichik masofalardagina (10
-13
sm
tartibida) namoyon bo‘ladi. Nuklonlar orasidagi masofa biroz ortganda
yadro kuchlari nolgacha kamayadi va kulon kuchlari protonlarni ajratib
yuboradi (yadroni parchalaydi). Yadro kuchlari gravitatsion va elektr
kuchlari bo‘lmay, alohida turdagi kuchlardir. Ularning tabiati va
xossalari hali to‘liq o‘rganilmagan. Hozirgi vaqtda haqiqatga eng yaqin
deb yadro kuchlarining mezon nazariyasini hisoblashadi; bu nazariyaga
muvofiq nuklonlar bir-biri bilan alohida elementar zarralar – mezonlarni
almashish yo‘li bilan o‘zaro ta’sirlashadi.
Bir xil sondagi protonlar va neytronlardan tashkil topgan yengil
kimyoviy elementlarning yadrolari, ayniqsa, barqaror bo‘ladi. Yadrolari
ko‘p sonli nuklonlardan tashkil topgan eng og‘ir kimyoviy elementlarda
(davriy sistemada qo‘rg‘oshindan keyin joylashgan) yadro kuchlari
yadroning barqarorligini ta’minlay olmaydi. Bunday yadrolar o‘z-
390
o‘zidan parchalanib ancha yengil elementlarning yadrolariga aylanadi.
Bu hodisa tabiiy radioaktivlik deb ataladi.
Do'stlaringiz bilan baham: