Fizika kursi

19.1-rasm 

 

 

19.2-rasm 

---

 

317

uchun difraksiya hodisasi kuzatilishi lozim degan fikrni aytdi.  

 

  

 

1927  yilda  Devisson  va  Jermerlar  elektronlar  ustida  tajriba 

o‘tkazib Eynshteyn fikrini tasdiqlashdi. 

 

Qizdirilgan  K  katoddan  chiqqan  termoelektronlar  katod  va  A 

anod  oralig‘idagi  elektr  maydon  ta’sirida  tezlatiladi.  Elektronlar  dastasi 

D

1

 va D

2

 diafragmalardan o‘tib Kr kristallga, undan sochilib Ionizatsion 

kamera (IK) ga tushadi (19.1-rasm).  Ionizatsion kamerada hosil bo‘lgan 

tok  galvonametr  orqali  o‘lchanadi.  Ionizatsion  kamerani  uyon-buyon 

siljitish  yordamida  turli  burchaklarda  sochilayotgan  elektronlarni  qayd 

qilish  imkoniyati  mavjud.  Lekin  tajriba  shuni  ko‘rsatdiki,  sochilish 

burchagining o‘zgarishi bilan ionizatsion kameradagi tok kuchi monoton 

ravishda  o‘zgarmasdan,  balki  bir  qator  maksimumlar  kuzatildi.  Nikel 

kristali  bilan  o‘tkazilgan  tajribada  elektronlarni  tezlatuvchi  potensiallar 

farqi  54  V  bo‘lganda  sochilish  burchagi 

α

=50

°

  qiymatida    maksimum 

kuzatiladi.  Agar  shu  tajriba  elektronlarni  o‘rniga  rengent  nurlari  bilan 

o‘tkazilsa,  difraksion  maksimum, 

α

=50

°

  da  kuzatilishi  uchun  rengen 

nurining to‘lqin uzunligi 1,67

⋅

10

-10

 m bo‘lishi lozim. Ikkinchi tomondan 

(19.1)  asosida  elektronlar  uchun  de-Broyl  to‘lqin  uzunligini  hisoblasak, 

λ≈

1,67

⋅

10

-10

  m  qiymatni  hosil  qilamiz.  Bu  natija  de-Broyl  gipotezasi 

to‘g‘riligini  tasdiqladi.  Keyinchalik  de-Broyl  gipotezasi  to‘g‘riligi  ko‘p 

olimlarning 

tajribalarida 

ham 

isbotlandi. 

Masalan, 

rus 

olimi 

P.S.Tartakovskiy katta tezlikdagi elektronlarni yupqa (d=1 mkm) metall 

qatlamdan o‘tkazib, bu elektronlar hosil qilgan difraksiya manzarasining 

rasmini fotoqog‘ozga tushirdi (19.2-rasm).  

 

1948 yilda V. Fabrikant, B.Biberman va N.Sushkinlar nihoyatda 

zaif  intensivlikdagi  elektronlar  oqimi  bilan  tajriba  o‘tkazib,  to‘lqin 

xususiyatlar  elektronlar  oqimi  uchungina  emas,  balki  ayrim  elektronlar 

uchun  ham  tegishlidir  degan  xulosani  isbot  qilishdi.  Xulosa  qilib 

aytganda,  de-Broyl,  gipotezasi  bir  qator  tajribalarda  tasdiqlandi  va  u 

to‘lqin mexanikasining yaratilishida muhim rol o‘ynadi.