T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I


Nemis  mumtoz  falsafasi.  XVIII



Download 8,66 Mb.
Pdf ko'rish
bet31/286
Sana11.01.2022
Hajmi8,66 Mb.
#347678
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   286
Bog'liq
Falsafa asoslari

Nemis  mumtoz  falsafasi.  XVIII 
asrning  oxiri  va 
XIX 
asrning 
boshlarida  Germaniya  boshqa  G ‘arbiy  Yevropa  mamlakatlariga 
nisbatan  iqtisodiy  va  siyosiy jihatdan  qoloq  edi.  Ammo  fransuz 
inqilobining kuchli ta’siri ostida shunday falsafiy ta ’limot vujudga 
keldiki,  uning  shakllanishida  tabiatshunoslik  va  ijtimoiy  fanlar- 
ning  rivoji  asosiy o lin n i  egalladi.
Nemis  falsafasining  asoschilaridan  biri  Immanuil  Kant 
(1724—1804)  faqat  mashhur  faylasufgina  bolib  qolmasdan,  yirik 
tabiatshunos  olim  hamdir.  Kant  tomonidan  yaratilgan  gaz  ho- 
latidagi  ulkan  tum anlikdan  quyosh  sistemasining  kelib  chiqishi 
haqidagi nazariya hozirgi davrda ham astronomiya sohasidagi eng 
muhim  ta’limotlardan  biridir.  Kantning  tabiiy-ilmiy  qarashlari 
tabiat  hodisalarini  metafizik  ruhda  tushuntiruvchi  ta’limotlarga 
zarba  berdi.  Kant  o‘z  davri  tabiatshunosligi  erishgan  yutuqlarni 
faqat  Koinot  tuzilishi  masalasiga  emas,  shu  bilan  birga  Koinot
79


genezisi  va  rivojlanishi  masalalariga  ham  tatbiq  qildi.  Kantning 
inson  irqlarining  tabiiy  kelib  chiqishi  haqidagi  nazariyasi  ham 
muhim  ahamiyatga ega.
Kant falsafada katta  o‘rin qoldirdi.  Uning vafotidan keyin ne­
mis falsafasining rivoji Hegel  (1770—1831)  ijodida o‘zining yuksak 
cho‘qqisiga  erishdi.  Hegel  dialektikaning  qonunlari  va  kategori­
yalari  haqidagi  ta’limotni  rivojlantirdi.  Falsafa  tarixida  birinchi 
marta  bir  tizimga  solgan  holda  dialektik  logikaning  asosiy  qoi- 
dalarini  ishlab  chiqdi.  0 ‘sha  davrlarda  hukmron  bo'lgan  meta- 
fizik  fikrlash  uslubini  tanqid  qildi.  Hegelning  ta’kidlashicha, 
kategoriyalar borliqning  obyektiv  shakllaridir.  Borliqning  asosida 
esa,  «dunyoviy aql»,  «mutlaq g‘oya»  yoki  «dunyo  ruhi»  yotadi.
Rivojlanish  g‘oyasi  Hegel  falsafasini  qamrab  olgan.  Uning 
ta’kidlashicha,  rivojlanish  tor  doira  ichida  emas,  doimiy,  quyi- 
dan  yuqoriga  qarab  boradi.  M ana  shu  jarayonda  miqdor 
o'zgarishlarining  tub  sifat  o'zgarishlariga  o‘tishi  yuz  beradi. 
Rivojlanishning  manbai  esa  har  qanday  o‘z-o‘zidan  harakat- 
ning  sababi bolgan  qarama-qarshilikdir.  Hegel falsafasida borliq 
dialektik  olish lar  zanjiri  sifatida  bayon  qilingan.  Hegel  fikri­
cha,  tarix dunyoviy ruhning yoki mutlaq g‘oyaning  rivoji  sifatida 
namoyon boladi.  Umuman tarix bu mohiyatan fikrning,  aqlning 
o‘z-o‘zidan  rivoji tarixidir.  Hegel  ta ’limoticha,  aql  tarixda  shun- 
day  namoyon  boladiki,  unda  har  bir  xalq  ruh  o‘z-o‘zini  ang- 
lab,  tobora  yuqorilab  borishiga  o‘z  hissasini  qo‘shish  huquqi- 
ni  oladi.  Lekin  bu  jarayon  qandaydir  tartibsiz  (xaotik)  amalga 
oshmaydi.  Hegel  umumjahon  tarixini  to‘rt  bosqichga  boladi:
1.  Sharq  dunyosi.  2.  Yunon  dunyosi.  3.  Rumo  dunyosi.  4.  Ger­
m an  dunyosi:  Hegelning  da’vosicha,  faqat  german  xalqlarida 
to liq   erkinlik  bolgan.  Bu  xalqlar  o‘z  tarixiy  rivojlanishlarida 
isloxotchilik  (reformatsiya),  1789-yil  Fransuz  inqilobi  mevalari- 
dan  bahramand  bolganlar.  Faqat  ulargina  umumiy  fuqarolik va 
siyosiy  erkinlikka  erishganlar.  Hegelning  ta’kidlashicha,  aqlga 
muvofiq davlatchilikni  o‘rnatgan  faqat german xalqigina um um ­
jahon  —  tarixiy jarayonining  haqiqiy  timsolidir.  Hegel  umumiy 
falsafiy sistemasi ham,  uning yaratgan metodi ham boshqa kam- 
chiliklardan,  ichki  qarama-qarshiliklardan xoli  emas  edi.
80


XX 

Download 8,66 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   286




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish