57
nazariyasida ta'lim mazmuniga qo‘yilgan talablar quyidagicha ifodalanadi.
Ta'lim mazmuni ta'limni barcha bosqichlarida ozod, erkin, mustaqil fikrlay
oladigan shaxsni tarbiyalash maqsadiga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak.
Ta'lim mazmuni ilmiy asosda asoslangan faktlar asosida qurilishi lozim.
Har bir o‘quv predmeti bo‘yicha ta'lim mazmuni o‘sha fanning logikasi va
tizimiga mos bo‘lishi kerak.
Ta'lim predmetlarida aloqadorlik asosida qurilishi lozim.
Ta'lim mazmunida nazariya bilan amaliyot aloqadorligi aks etishi kerak.
Ta'lim mazmuni o‘quvchilarning yosh va individual xususiyatlariga mos
bo‘lishi lozim.
Shunday qilib ta'lim mazmuni - bu ko‘p darajali pedagogik modelning
ijtimoiy buyurtmasi, bu didaktikada ta'limni mazmuniy (ichki) tomonini ifodalaydi.
Ta'lim mazmunini shakllanishi nafaqat ta'lim tizimini rivojlanish
yo‘nalishlariga, balki ta'lim mazmunini shakllanishiga ta'sir etuvchi omillarga ham
bog‘liq.
1)
maqsad, jamiyatning ta'lim tizimiga qo‘ygan ijtimoiy buyurtmasi;
2)
jamiyat ehtiyoji;
3)
ta'limga bo‘lgan shaxs ehtiyojlari.
Ta'lim mazmunini aniqlovchisi sifatida quyidagi determinantlarni ko‘rib
chiqamiz: ijtimoiy-iqtisodiy (iqtisodiyot turi, ijtimoiy munosabatlar turi, fuqarolik
jamiyati institutlarining rivojlanish darajasi); ijtimoiy-madaniy (madaniyat turi,
siyosiy tuzum va uning mafkuraviy yo‘nalishi, davlatning ta'lim siyosati,
pedagogika fanining rivojlanish darajasi, pedagogika fani va pedagogik amaliyot
o‘rtasidagi aloqadorlik, O‘zbekistondagi ta'lim sohasidagi xalqaro hamkorlik
yo‘nalishi); tashkiliy-pedagogik (ta'lim tizimi tuzilishi va uni tashkil etish
prinsiplari, pedagogik amaliyotni rivojlanish istiqbollari va holati, ta'lim tizimini
boshqarish modeli).
Ta'lim mazmunini tuzilishiga qo‘yilgan talablar sifatida:
-
tizimlilik - ta'lim mazmuni o‘zlashtirish uchun mo‘ljallangan borliq
to‘g‘risidagi ma'lumotlar
tizimining qismi hisoblanadi;
58
-
butunligicha qabul qilish -idrok qilish uchun mo‘ljallangan ma'lumotlar
o‘zaro aloqador
elementlarni ifodalaydi;
-
uzluksizlik - ma'lumotlarni bir butunlikda va tizimliligini ta'minlovchi
ma'lumotlarni ketma-ket bayon qilish;
-
o‘quv materialini asosiy, tayanch va qo‘shimcha ma'lumotlarga ajratib
tanlash;
-
yangi ma'lumotlarni o‘zlashtirilganlari bilan mantiqiy bog‘lanishini
ta'minlash;
-
mazmunni dolzarbligi - yosh avlodni kelgusi faoliyati uchun o‘quv
axborotini
amaliy ahamiyati;
-
mazmunni texnologiyalashtirish -ta'lim mazmunini samarali o‘zlashtirish
uchun maxsus ishlab chiqilgan jarayon;
Yuqoridagi ta'lim mazmuniga ta'sir etuvchi omillar, determinantlar va
talablar asosida ta'lim mazmunini tanlash mezonlariga quyidagilar kiradi:
-
ta'lim mazmunida jamiyat ehtiyoji va
maqsadini ifodalanishi;
-
ta'lim mazmunini ilmiy va amaliy ahamiyati;
-
ta'lim mazmunini kasbiy talablarga mosligi;
-
uzluksiz ta'limda maqsadni yaratish;
-
ta'lim mazmunini ishlab chiqishda xalqaro tajribalarni hisobga olish;
-
ta'lim mazmunini ta'lim muassasasini uslubiy, moddiy-texnik imko-
niyatlariga mosligi.
Shunday qilib, ta'lim mazmunini shakllantirishning yo‘nalishlarini, unga
ta'sir
etuvchi omillarni, ta'lim mazmunini shakllantirish mezonlari ko‘rib chiqildi.
Ma'lumki, har qanday o‘quv fanining mazmuni, uni o‘qitishning maqsadi
bilan belgilanadi. Jamiyat o‘zining rivojlanishi ehtiyojlaridan kelib chiqib, ta'lim
mazmuniga va har bir o‘quv fani oldiga o‘ziga xos, yangicha vazifalar qo‘yadi.
Har bir o‘quv fani bu vazifalarni o‘zida turlicha yo‘nalishda aks ettiradi.
Ta'lim mazmunini konstruksiyalash - bu o‘quv predmeti mazmunini
loyihalash, ya'ni me'yoriy hujjatlar tavsiyasiga ko‘ra maqsadni shakllantirish,
tuzilishni aniqlash, o‘quvchilar faoliyatini rejalashtirish.
59
Pedagogik amaliyotda ta'lim mazmunini loyihalashtirishda bilimga
yo‘naltirilgan (an'anaviy) va fazilatga yo‘naltirilgan (innovatsion) yondashuvlari
mavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: