Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
 
Pul aylanmasi tarkibi 

---

64 
Chizmadan  ko‘rinib  turganidek,  pul  aylanmasini  to‘rtta  yo‘n-
lishga ajratish mumkin. 
Birinchi  yo‘nalish,  pul  mablag‘lari  shakliga  ko‘ra,  naqd  pulli 
aylanmasi va naqdsiz pul aylanmasidan tashkil topgan.  
Ikkinchi yo‘nalish, pul aylanmasida ishtirok etayotgan subyektlar 
joylashuviga  ko‘ra,  bir  shahar  ichidagi  va  shaharlararo  pul 
aylanmasidan iborat.  
Uchinchi  yo‘nalish,  pul  funksiyalarining  namoyon  bo‘lishiga 
qarab muomala vositasi va to‘lov vositalarini o‘z ichiga oladi.  
To‘rtinchi  yo‘nalish,  tovar  –  pul  munosabatlarining  aks  etishiga 
ko‘ra,  tovarli  pul  oboroti  va  tovarsiz  pul  oborotlari  ko‘rinishida 
namoyon bo‘ladi. 
Pul aylanmasi tarkibida naqd pulli yoki naqd pulsiz hisob – kitob-
lar hajmining past yoki yuqori ekanligi qator omillar bilan izohlanadi. 
Xususan, ular quyidagilardan iborat: 
 – mamlakatning ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanish holati, aholining 
ma’naviy, iqtisodiy va huquqiy ongi; 
 –  milliy  iqtisodiyotni  boshqarish  tartibi  va  rivojlanganlik 
darajasi; 
 – mamlakat bank tizimining rivojlanganlik darajasi va unga aholi 
ishonchining mustahkamligi; 
 –real 
sektorning 
rivojlanganligi 
va 
iqtisodiyotning 
raqobatbardoshligi; 
 –  Markaziy  bankning  pul  –  kredit  siyosatini  amalga  oshirish 
bo‘yicha mustaqilligining ta’minlanganlik darajasi. 
Naqd  pul  va  naqd  pulsiz  hisob  –  kitoblari  o‘rtasida  juda  yaqin 
bog‘liqlik mavjud bo‘lib, naqd pullar naqdsiz pul ko‘rinishiga, naqdsiz 
pullar  naqd  pul  ko‘rinishiga  o‘tish  orqali  ular  doimiy  ravishda  bir  – 
birini to‘ldirib turadi.  
Masalan,  korxona  va  tashkilotlarning  bankdagi  naqdsiz  pullari 
ishchi  xodimlarga  naqd  pul  va  unga  tenglashtirilgan  mablag‘lar 
ko‘rinishida  beriladi.  Aholining  qo‘lidagi  naqd  pullar  esa  banklarga 
omonat  sifatida  qo‘yilganda  banklar  uchun  kredit  resursi  sifatida 
naqdsiz  pul  ko‘rinishida  maydonga  chiqadi.  Shu  tariqa  naqd  pul  va 
naqd  pulsiz  aylanmalar  bir  –  biriga  chambarchas  aloqadorlikda  amal 
qiladi.  
 
 

---

65