Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
 
12.2. Markaziy bankning funksiyalari 
 
Ma’lumki,  Markaziy  bankning  asosiy  maqsadi  mamlakat  milliy 
valyutasining  barqarorligini  ta’minlashdan  iborat.  Ular  ushbu  vazifani 
bajarish uchun qator funksiyalarni bajaradi, ushbu funksiya va vazifalar 
davlatning Markaziy bank to‘g‘risidagi qonunida belgilab qo‘yiladi.  
Sanoati  rivojlangan  shaharlarda  Markaziy  banklar  asosan  to‘rtta 
funksiyani bajaradi: 

 
banknotalar emissiyasi; 

 
pul – kredit munosabatlarini tartibga solish; 

 
banklarning banki;
 

 
hukumat banki
. 
Banknotalarni emissiya qilish -
 Markaziy bankning eng asosiy va 
dastlabki funksiyalaridan biri hisoblanadi. Ma’lumki, muomaladagi pul 
massasi  hajmini  oshirish  yoki  kamaytirish  aynan  Markaziy  bankning 
banknotlarni  emissiya  qilish  funksiyasi  bilan  bog‘liq  bo‘lib,  uning 
hajmi  iqtisodiyotdagi  pul  massasining  hajmi  bilan  belgilanadi.  Ya’ni, 
iqtisodiyotdagi  pul  massasi  va  tovar  massasi  o‘rtasidagi  o‘zaro 
bog‘liklikni  ta’minlanishi  milliy  valyutaning  barqarorligi  va  to‘lov 
qobiliyatining mustahkamligiga bevosita va bilvosita ta’sir qiladi.  
Markaziy  bankning 
pul  –  kredit  munosabatlarini  tartibga  solish
 
funksiyasining  asosiy  maqsadi  milliy  valyutaning  barqarorligini 
ta’minlashga  qaratilgan  bo‘lib,  ushbu  funksiya  qator  pul  –  kredit 
instrumentlari orqali amalga oshiriladi.  

---

212 
Ushbu instrumentlar sifatida: 
1)
 
tijorat  banklariga  nisbatan  o‘rnatilgan  majburiy  zaxira 
siyosati;  
2)
 
tijorat banklarini qayta moliyalash siyosati (hisob stavkasi); 
3)
 
ochiq bozordagi siyosati; 
4)
 
valyuta va depozit siyosatlarini keltirish maqsadga muvofiq. 
Markaziy  bank
  banklarning  banki
  sifatida  mamlakatdagi  barcha 
kredit  muassasalariga  litsenziya  beradi  va  ularni  qaytarib  oladi,  shu-
ningdek,  tegishli  iqtisodiy  me’yorlar  asosida  kredit  muassasalari  fao-
liyatini  tartibga  solib,  ularning  ustidan  tegishli  nazoratni  amalga 
oshiradi. 
Markaziy bank 
hukumatning banki 
funksiyasini bajarishda asosiy 
e’tibor  hukumatning  oltin  va  valyuta  zaxiralarini  saqlash  va  ularni 
tasarruf  qilish,  shuningdek,  davlat  byudjeti  taqchilligini  qoplash 
maqsadida tegishli moliyaviy yordamni (kredit) berishga qaratiladi.  
Xulosa  qilib  aytganda,  Markaziy  banklarning  vujudga  kelishi  va 
ularning  faoliyatini  tashkil  etilishi  ijtimoiy  –  iqtisodiy  jarayon  bo‘lib, 
dastlabki  Markaziy  banklar  tijorat  banklari  bazasida  tashkil  topgan, 
ularning  faoliyati  va  bajaradigan  funksiyalari  doimiy  ravishda 
takomillashib kelmoqda.