Elektr zaryadlarning o’zaro ta’sir qonuni. Kulon qonuni. Nuqtaviy zaryad haqida tushuncha. Zaryadlarning xalqaro (si) va sgs birliklar sistemasidagi birliklari. Zaryadlarning chiziqiy, hajmiy va sirtiy zichliklari. Reja

6. Qarshiliklarni o`lchash usullari.
 
       O`tkazgich  qarshiligini  o`lchashning  turli  usullari  bor.  Shulardan  biri 
ampermatr  va  voltmetr  usulidir.  Bu  usulda  rezistordan  o`tgan  tokni  ampermetr 
yordamida  va  shu  rezistor  uchlaridan  potensial  tushishlar    voltmetr  yordamida 
o`lchab zanjirning bir qismi uchun Om qonuni yordamida o`sha nomalum rezistor 
qarshiligi  aniqlanadi. Yana  bir  oddiy  usul  ko`prik  usulidir.  Bu  usulda  rezistordan 
o`tgan  tok  va  kuchlanish  tushishi  o`lchanmaydi.  Bu  usul  yuqoridagi  usullarga 

---

nisbatan  anch  aniq  natijani  keltirib  chiqaradi.  O`zgarmas  tok  ko`prigi  usulini 
odatda Uitson ko`prigi usuli deb atashadi. Uitson ko`prigi 4 ta rezistordan tashkil 
topgan  bo`lib  ular  yopiq  to`rtburchakni  hosil  qiladi.  To`rtburchakning  bitta 
diaganaliga  tok  manbai  ikkinchi  diaganliga  esa  asbob  galvanometr  ulangan 
bo`ladi.Bundan ko`rinib turibdiki sxema juda murakkab. Murakkab tarmoqlangan 
zanjir  uchun  Om  qonunidan  emas  aksincha  Kirxgofning  ikkita  qoidalari 
qo`llaniladi. Bu tarmoqlngan zanjirni hisoblashda asosiy usul hisoblanadi.  
Xulosa:
 Xulosa qilib aytganda,  tarmoqlangan elektr zanjiri umumiy qismlari 
bo`lgan bir necha berk o`tkazuvchan konturlardan  tuzilgan bo`ladi. Elektr 
zanjiridagi tokning tarmoqlanish nuqtasiga tugun deyiladi. Elektr zanjir- elektr 
energiyasi manbalari qabul qilgichlari va ularni bir-biriga tutashtiruvchi 
o`tkazgichlar majmuidir. Kirxgof qoidalari doimiy toklar uchun lekin o`zgaruvchan 
toklarda ham Kirxgof qoidalaridan foydalansa bo`ladi. Kirxgofning birinchi 
qonuni: zanjirning xar qanday tarmoqlanish nuqtasida uchrashuvchi tok 
kuchlarining algebraik yig`indisi nolga teng. Bu qonun zaryad saqlanish qonuni 
natijasidir.Krixgofning ikkinchi qonuni: yopiq zanjirning tarmoqlaridagi toklarning 
shu tarmoqlaridagi qarshiliklarga ko`paytmalarining algebraik yig`indisi yopiq 
konturdagi EYuKlarning algebraik yig`indisiga tengdir. Buning asosida zanjirning 
bir jinsli bo`lmagan qismi uchun Om qonuni va energiyaning saqlanish qonuni 
yotibdi.
 
      Kirxgof  qoidalari  elektr  maydonning  yangi  xossalarini  ifodalamaydi. 
Ma`lumki,  Kirxgofning  birinchi  qoidasi  toklarning  statsionarlik  shartining 
o`zginasidir.  Ikkinchi  qoida  esa  yopiq  kontur  bo`yicha  elektr  kuchlanishi  nolga 
tengligidan  kelib  chiqadi,  demak  bu  qoida  elektrostatik  maydonning  asosiy 
xossalrining natijasidir, unga ko`ra yopiq kontur bo`yicha zaryad xarakatlanishida 
bajarilgan  ish  nolga  teng.  Kirxgofning  ikkala  qoidasi  tarmoqlangan  zanjirga  doir 
masalalarning umimiy yechish metodini beradi.