7-MAVZU. XORAZM TARJIMA MAKTABI VA TARJIMASHUNOSLIK
Keyingi davrlarda bajarilgan tarjimalar haqida yozar ekanmiz, XIX asrning birinchi
yarmida qilingan tarjimalar haqida alohida to‘xtashga va ikkinchi yarmida tarjima qilingan asarlarni
mustaqil o‘rganishga to‘g‘ri keladi, chunki bu asrda Turkistonda, shu jumladan hozirgi O’zbekiston
territoriyasida, juda ko’p tarixiy voqealar ro‘y berdi va tarjima asarlarining soni va salmog‘i ham ancha
oshdi. Shu vaqtga qa-dar faqat arab, fors adabiyotidan o’zbek tiliga va o’zbek tilidan o‘sha tillarga
tarjima qilingan bo‘lsa, endi bular bilan bir qatorda, XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab, rus
tilidan o’zbek tiliga tarjima qilish ishlari rivojlandi. Bundan tashqari, o’zbek tilida yozilgan bir qancha
she’riy asarlarni rus tiliga ag‘darish ishlari ham boshlandi.
XIX asrning boshlarida O’rta Osiyoda mustaqil, bir-biriga itoat etmovchi Buxoro, Xiva, Quqon
xonliklari hukmron bulib keldilar, ular bir-birlari bilan territoriya talashib, mol-jon ustida urishib, uzaro
janjallashib keldilar. XIX asr O’rtalariga kelib Quqon xonligi uz ichiga butun Farg‘ona vodiysini, Pishpaq
Avliyoota (hozirgi Jambul), Chimkent. Oqmachit shaharlarini, Issiqko‘l va uning atrofini kurashib olgan
edi. Buxoro territoriyasi janubda Badaxshon va Pomirga borib taqalsa, shimolda Orol dengizi
buylarigacha chuzilgan edi (hozirgi Tojikiston ham Buxoroga qarardi). Xiva (Xorazm) xonligi ham
Amudaryoning ung va chap tomonlarini egallab, Chorjuydan to Ustyurtgacha, Ashxoboddan to Orol
dengizining shimoliy chegaralarigacha bulga« joylarni uz ichiga olgan edi. Xiva xonligi, bir tomondan,
Qoraqum, ikkinchi tarafdan, Qizilqum urab olgan va shular o‘rtasida qol gan kattakon voha bulib,
Xorazm xalqining o‘ziga yarasha xususiyati, odatlari bor edi.
Quqon bilan Buxoro O’rtasida Uratepa va Darboz uchun, Buxoro bilan Xiva O’rtasida esa Marv
shahri uchun janjal chiqdi, shuning natijasida qonli janglar boshlanib ketdi. Har uch xonlikda yashovchi
xalqning iqtisodiy-maishiy ahvoli nihoyat darajada yomon, faqat bir turkum xon, bek, tura, boylargina
mehnatkash xalq hisobiga boyib ketib, yaxshi hayot kechirar edi. Xalqning 99 protsenti savodsiz edi.
Usha davrda xonliklar O’rtasida uzaro urush bulib turgan bir paytda, Farg‘onaning talantli shoirlaridan bir
qanchalari gunohsiz Halok buldilar. Masalan, 1842 yilda Buxoro amiri Nasrullo Qo‘qonni bosib olganda
bir qancha gunohsiz odamlar qatorida Shoira Mohlaroyim — Nodirabegimni ham qatl qildi.
XIX asrning birinchi yarmida Qo‘qon va Buxoroda bir qanchz shoir va adiblar yetishib chiqdi.
Chunonchi, Farg‘ona vodiysida Amir (Amiriy), Fazliy, G‘oziy, Gulxaniy, Nodira, Mahzuna» Uvaysiy,
Maxmur kabi atoqli o’zbek shoir va shoiralari o’zbek adabiyotini boyitdilar. Ularning ko‘pchiligi ikki tilda
(o’zbek va tojik tillarida) she’r yozar edilar.
XIX asrning birinchi yarmida Xorazmda bir kancha badiiy-tarixiy asarlar tarjima qilindi. Bu
faxrli ishni ham shoir, ham davlat arbobi Munis boshlab berdi.
Tarjimashunoslik
Do'stlaringiz bilan baham: |