Ishqqa oid qirq qoida

Ichkilikboz Sulaymon

  

1248 yil, mart, Konya.

 

Ichkilik ichmaydiganlar ichuvchilar boshqa 

qiladigan ishlari yo'qligidan, dangasalikdan 

ichishadi, deb hisoblashadi. Ular hech nimani 

tushunishmaydi! Qancha ko'p ichsangiz, 

shuncha og'irlashasiz, o'zingizni 

harakatlanishga majburlay olmaydigan bo'lib 

qolasiz. Biz butun dunyo yukini o'z 

yelkalarimizda ko'taramiz. 

Qattiq holdan toygan va hamma narsadan 

norozilik tuygan holda boshimni stolga qo'yib, 

mudrab qolibman. O'shanda ancha noxush bir 

tush ko'ribman. Qandaydir notanish 

ko'chalarda kattakon qora buqa meni g'azab 

bilan quvlayotganmish. Undan qochib, bozorga 

---

kiribman, bozordagi do'konlar, peshtaxtalar 

oshib, savdo qilayotganlarga urinib-surinib, 

hammaning jahlini chiqarib 

chopayotganmishman. Chopayotib qandaydir 

o'tish joyiga duch keldim, o'zimni o'shanga 

urdim, lekin u boshi berk ko’cha ekan. U yerda 

mamontning tuxumi bor ekan, juda katta, 

uydek keladi. Tuxum birdan maydalana 

boshladi, ichidan bir xunuk ho’l qush chiqipti. 

Men boshi berk ko'chadan chiqib ketmoqchi 

bo'libman, lekin shutob osmonda qushning 

onasi paydo bo'lipti, go'yo jo'jasining 

isqirtligiga meni aybdor sanab, qarab 

turganmish. Keyin u osmondan pastlay 

boshlapti va menga o'tkir tumshug'ini taqapti... 

Shundan keyin uyg'onib ketdim. 

Ko'zimni ochib, stol oldida uxlab qolganimni 

tushundim. Og'zim xuddi zanglagan mixning 

ta'miga o'xshagan mazadan taxir bo'lib ketipti, 

chanqab, o'lay deb qolibman-u, lekin 

qimirlagim kelmas edi. Boshimni ko'tarmagan 

holda qovoqxonadagi shovqinga quloq 

---

tutgancha, yana yo'qlikka cho'kib ketdim. 

Shu orada orqamda kimlardir 

bahslashayotganini eshitdim; shovqin xuddi 

asalari inidan chiqadigan ovozlarga o'xshab 

goh yaqinlashar, goh uzoqlashardi. Nihoyat bu 

qo'shni stolda bahslashib o'tirgan odamlarning 

ovozlari ekanini ilg'adim. Endi ularning yuziga 

qaramoqchi bo'lib turgandim, qulog'imga «qatl 

etish» degan ovoz eshitilib qoldi. 

Avvaliga buni mast odamning alahlashi bo'lsa 

kerak, deb o'yladim. Qovoqxonada nimalarni 

eshitmaysan kishi, keyin esa, o'rganib 

ketilganidan keyin hamma narsani ham jiddiy 

qabul qilavermaslik kerakligini tushunasiz. 

Lekin qo'shni stoldagilar ovozlaridagi allanima 

meni hushyor tortib, tuzukroq quloq solishga 

majbur etdi. Ular hazillashmayotganlarini va 

gap Shams Tabriziyni o'ldirish haqida 

ketayotganini tushungach, chakagim uzilay deb 

osilib qoldi. 

Ular chiqib ketgan zahoti o'zimni uxlayotganga 

solishdan to'xtab, stoldan irg'ib turdim. 

---

- Xristos, bu yoqqa kel! Kelsang-chi tezroq! - 

baqirdim men. 

- Senga yana nima kerak? - so'radi chopib 

kelgan Xristos. - Nimaga baqirasan? 

Men esa hech nima deya olmadim. Hatto unga 

ham ayta olmadim. Qovoqxonada 

o'tirganlarning hammasi menga shubhali 

ko'rinardi. Bu Shamsga qarshi 

uyushtirilayotgan suiqasd bo'lsa-chi? Yo'q, 

og'izni qulflab, ko'zni kattaroq ochish kerak. 

- Shunchaki, o'zim! Qornim ochdi, - dedim. - 

Menga sho'rvangdan olib kel. Sarimsoqdan 

ko'proq sol. Hushimga kelib olay! 

Mening kayfiyatimdagi tez o'zgarishlarga 

odatlanib qolgan Xristos menga hayron qarab 

qo'ydi, ortiqcha savol bermadi. Birpasdan 

keyin yaxshi qaynagan va xushbo'y tovuq 

sho'rva olib keldi. Va men uni shoshib icha 

boshladim. Biroz o'zimga kelib olgach, Shame 

Tabriziyni izlab topish uchun ko'chaga otildim. 

Eng oldin Rumiylarnikiga bordim. Shams u 

yerda yo'q ekan. Keyin machit, madrasa, 

---

choyxona, novvoyxona, hammomga bordim... 

Hunarmandlar ko'chasining barcha 

burchaklariga qirib chiqdim. Hatto mabodo 

tishi og'rib qolgan bo'lsa, kirmadimikin deb 

lo'lining chaylasiga ham bosh suqdim. 

Hammayoqni izladim va vaqt o'tgan sayin 

qo'rquvim ortib bordi. Vahimaga tushib 

qoldim. Kech qoldimmikan? O'ldirib 

bo'lishganmikin? 

Bir necha soat shu zaylda yurib, endi qayoqqa 

borishni bilmay karvonsaroy tomonga 

burildim, yuragim alg'ov-dalg'ov bo'lib yotardi. 

Shunda birdan, xuddi mo’jiza ro’y berganday, 

eshikdan ikki qadam narida Shamsga duch 

keldim. 

- Assalomu alaykum, Sulaymon. Sen juda band 

ko'rinasan? - kulimsirab so'radi Shams. 

- Xudoga shukur! Tirik ekansan! - xitob qildim 

men va uni quchoqlab oldim. 

Shams qo'llarimdan bo'shab olgach, menga 

hayron qarab qoldi: 

- Tirikman, albatta! Yo arvohni ko'rdim deb 

---

o'yladingmi? 

Men jilmayib qo'ydim. Boshim og'riyotgan edi, 

boshqa vaqt bo'lganda-ku, tezroq chanqovbosdi 

qilish va tashvishdan nari bo'lish uchun ikki 

ko'za ichgan bo'lardim. 

- Do'stim, nima bo'ldi? Tuzukmisan? - 

xavotirlanib so'radi Shams. 

Men zo'rg'a yutinib oldim. Men suiqasd haqida 

aytsam, u ishonmasa-chi? Balki kayfi 

oshganidan shunday tushungan, deb o'ylar? Bu 

to'g'ri bo'lishi ham mumkin. Hozir o'zim ham 

o'zimga ishonmas edim. 

- Seni o'ldirmoqchi bo'lishayapti, - dedim men. 

- Bu odamlar kimligini bilmayman, chunki 

ularning yuzlarini ko'rmadim. Uxlayotgandim, 

bilasan-ku... Lekin bu tush emas edi. Ya'ni tush 

ham ko'rayotgan edim, lekin bu tush emas edi. 

Men mast emas edim. Atigi ikki finjon, nima 

degan gap... 

Shams qo'lini elkamga qo'ydi: 

- Xotirjam bo'l, do'stim. Men tushunaman. 

- Tushunasan? 

---

- Ha. Endi joyingga qaytib borgin-da, men 

haqimda boshqa tashvish qilma. 

- Yo'q, yo'q! Hech qayoqqa bormayman. Sen 

ham bormaysan, - qarshilik qildim men. - Bu 

jiddiy odamlar edi. Sen ehtiyot bo'lishing zarur. 

Rumiylarnikiga borma. Seni eng oldin o'sha 

yerdan izlashadi. 

Shams mening holatimga e'tibor bermay, jim 

turardi. 

- Menga quloq sol, darvish, mening uyim 

kichkina, lekin agar istasang menikida qancha 

turging kelsa, shuncha turishing mumkin. 

- Meni o'ylaganing uchun katta rahmat, - dedi 

Shams. 

- Lekin hammamiz ham Xudoning 

dargohidamiz. Qoidalardan birida aytilishicha: 

«Dunyo hamma narsalarning hamma 

narsalarga bog'liqligi qonuniga bo'ysunadi. 

Ezgulikning har bir tomchisi, yomonlikning 

har bir bo'lagi - hamma-hammasi o'zaro 

bog'langan. Suiqasdlardan, aldanishlardan, 

ayyorliklardan ko'rmaslik kerak. Kimdir senga 

---

qopqon qo'yayotgan bo'lsa, bilginki, u 

Xudoning irodasi bilan shunday qilayapti. Eng 

zo'r qopqonni Uning O'zi qo'yadi. Xudoning 

izmisiz daraxtning yaprog'i ham qilt etmaydi. 

Xudoga to'liq ishon. Nimaiki sodir bo'lmasin, 

uning iznisiz bo'lmaydi». 

Shams shu so'zlarni aytib menga ko'zini qisib 

qo'ydi va xayrlashib, menga qo'l silkitdi. Men 

uning loy ko'chadan yurib, Rumiylarning uyi 

tomon qadam tashlab tez ketayotganini kuzatib 

qoldim. Mening ogohlantirishimga e'tibor 

bermadi ham. 

 

 

Qotil